آمارها نشان می دهد که روزانه ۳.۵ میلیون وعده ی غذایی شامل سوسیس و کالباس در جهان استفاده میشود، که ۶۱ درصد آن به عنوان میان وعده و عصرانه، ۲۴ درصد صبحانه و ۱۴ درصد در هنگام ظهر و ناهار خورده میشوند.
براساس یافته های پژوهشگران اولین سوسیس و کالباس در یونان باستان درست شده است. البته نه به شکل هایی که امروزه می بینیم؛ در بسته ها و لفافه های پلاستیکی و دارای تاریخ تولید و انقضاء و مواد تشکیل دهنده و … .
تاریخچه سوسیس و کالباس به ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد و یکی از قدیمی ترین محصولات گوشتی می باشد که از همان ابتدا با استقبال گسترده ای روبرو شده است.
سالامی که یکی از فرآورده های گوشتی و شبیه کالباس است، در ۵۰۰ سال پیش از میلاد در شهر سالامی در ساحل شرقی یونان تهیه شده است. حتی هومِر شاعر و داستان سرای یونانی هم در کتابهایش به کلمه های سالامی و سوسیس به عنوان مواد غذایی آن دوران اشاره می کند.
سوسیس از کلمه لاتین Salsus به معنای (هر آنچیزی است که نمک زده شده باشد) گرفته شده و سپس به کلمه ی Sausage یا همان سوسیس تغییر یافته است. زیرا نمک یکی از مواد اصلی تشکیل دهنده ی سوسیس است.
رومی های باستان هم به سوسیس و کالباس botulus می گفتند که از واژه ی botulism به معنای مسمومیت غذایی مشتق شده بود. زیرا فرآیند تولید سوسیس در روم باستان درمحیطی گرم، مرطوب و بدون هوا بود که زمینه را برای رشد باکتری Clostridium botulinum که سم بوتولین را تولید می نمود، فراهم می کرد.
یونانیان باستان گوشت و سیر را در هاون می کوبیدند و به همراه ادویه و نمک هایی که از سرزمین هندوستان می آوردند مخلوط کرده و درون نِی یا تنه های تنگ درخت می گذاشتند و سر و ته آن را به گونه ای می بستند تا مواد بیرون نریزد. سپس آن را درون آب جوش می گذاشتند تا خوب بپزد. پس از گذشت مدت زمانی برای این کار از روده گوسفند استفاده می کردند و گوشت را درون آن ریخته و می پختند.
یونانیان باستان در جشن ها و مراسم های مختلف سوسیس و کالباس را با نان مصرف می کردند. بعدها افراطی گرایان دین مسیحیت مصرف سوسیس و کالباس را ممنوع کردند، زیرا تصور می کردند که گوشت خام است و خوردن آن نباید صورت گیرد.
وقتی کنستانتین اول به پادشاهی رسید مصرف سوسیس و کالباس را منع کرد، اما با مخالفت و سماجت مردم در مصرف آن روبرو شد، و مردم به طور پنهانی در خانه هایشان سوسیس و کالباس تهیه می کردند؛ از این روی کم کم ممنوعیت مصرف آن برداشته شد و این محصول به دیگر کشورهای اروپایی و سرزمین های شرقی حتی چین نیز برده شد.
نکته جالب توجه این بود که سوسیس و کالباس در کشورهای اروپایی طرفدار بیشتری داشت تا کشورهای آسیایی؛ زیرا اصلی ترین ماده ی غذایی آسیایی ها سیب زمینی و برنج بود و آنها به مصرف گوشت قرمز تمایل چندانی نداشتند. امروزه سوسیس و کالباس از پر مصرف ترین فرآورده ها و محصولات گوشتی در جهان به شمار می رود.
به جرات میتوان گفت سوسیس و کالباس جزء قدیمیترین محصولات گوشتی و مورد توجه یونانیان بوده است. سوسیس و کالباس یک نوع از فرآوردههای گوشتی، سالامی میباشد که پیشینه آن به شهر سالامی در شرق یونان برمیگردد.
کلمه (Sausage) هم از واژهای لاتین به نام (salsus) به معنی نمک شور گرفته شده است. زمانی که کنستانتین به امپراطوری رسید این محصولات در جشن ها و اعیاد بسیار مصرف می شد اما مدتی مورد اعتراض کلیسای آن زمان واقع شد و مصرف آن منع گردید و مجدداً با سماجت مردم مصرف آن رو به افزایش گذاشت. به طوریکه به جای آنکه این مواد را داخل روده کنند، وارد نیهای ضخیم میکردند و سر و ته نیها را میبستند.
در اروپا هر فرد با سلیقه خود این ماده غذایی را درست می کرد و به عمل میآورد مانند نمکسودکردن ، دود دادن ، خشک کردن ، چاشنی زدن و غیره.
تاریخچه سوسیس و کالباس در ایران
در ایران گویا سابقه تهیه سوسیس و کالباس و تبدیل آن از حالت دستی به کارخانه ای به سال ۱۳۰۷ هجری شمسی و توسط یک فرد روس به نام افوناسو در بندرانزلی برمگردد.
در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی، فرد دیگری به نام لیشنیسگی که از اهالی شوروری سابق بود و مهارتی در ساخت سوسیس و کالباس داشت با دستگاه کوچکش که روزی ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم می توانست سوسیس و کالباس تهیه کند در بندرانزلی به کار ادامه داد و چند سال بعد دستگاهش را به تهران آورد و با کمک یک نفر آلمانی و یک نفر دیگر از ارامنه به نام آرزومان آوانسیان که از اهالی سلماس بود کارشان را در خیابان منوچهری تهران در یک پاساژ کوچک به کمک چهار تن از خانواده آرزومانیان شروع کردند که فرآوری آنها، سوسیس و کالباس و ژامبون بود و از ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم تجاوز نمیکرد.
همه این محصولات به مصرف مهاجرین روس و ارامنه می رسید. این مقدار تولید زمانی معادل ۱۶ تا ۱۸ ساعت نیاز داشت. پس از اینهمه سختکوشی، سرانجام لیشنیسگی به روسیه بازگشت و کارخانه را به آقای آرزومانیان واگذار کرد.
آن زمان سوسیس و کالباس درجه یک و بدون تقلب کیلویی ۲۰ ریال بود و گوشت گاو به میزان ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم در طول هفته فرآوری میشد!
در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی اولین کارخانه بزرگ سوسیس و کالباس در جنوب غربی تهران واقع در یافت آباد تأسیس شد که بنیانگذار و وارث آن آقای آرزومانیان است.
البته کارخانه کوچکی هم در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی در تهران به نام (اصل بلور) مشغول بکار بود که تولید روزانه بسیار کمی داشت و توسط فردی به نام آقای اختیاری بنا شده بود و بعداً به آقای شابلیان و سپس به آقای میکائیلیان واگذار شد.
آقای میکائیلیان را می توان وارث دومین کارخانه بزرگ سوسیس و کالباس و مجهز به دستگاههای مدرن آن روزگار (سال ۱۳۳۸ هجری شمسی) دانست. محل کارخانه واقع در کاظم آباد مجیدیه در شمال شرق تهران بود.
در برخی منابع نیز ذکر شده، تهیه کالباس به صورت کنونى اما به شکل دستى و سنتى از دوران بسیار قدیم در یونان و سپس روم و اروپاى قرون وسطى و جدید متداول بوده و با سیر و نمک و پس از کشف جزایر ملوک چین و هند با انواع چاشنىها آن را خوشمزه مىکردهاند.
کالباس، سوسیس، ژامبون از مواد غذایى مورد علاقه روسها و ارامنه است. پس از انقلاب کمونیستى در شوروی ۱۹۱۷ عده زیادى از ارمنیان روسیه و نیز روسهاى سفید یا مخالف انقلاب به ایران سرازیر شدند.
ارمنیان و روسهاى سفیدی که به ایران آمدند و در گیلان و مازندران و استرآباد و تهران مستقر شدند با توجه به خوکهاى اهلى و وحشى در شمال ایران و گرازهاى سانگله که البته گوشت آنها در اروپا مرغوب نیست، شروع به تهیه کالباس و سوسیس و ژامبون کردند.
آرزومان و میکاییلیان دو تن از ارمنیان مهاجر به ایران کارگاههایى در گیلان و سپس در تهران تاسیس کردند و شروع به تهیه کالباس و سوسیس و ژامبون کردند.
تا آن زمان اروپاییان مقیم تهران این مواد گوشتى را از قوطىهاى کنسرو که از ارویا به ایران فرستاده مىشد بیرون آورده و مىخوردند، اما به زودی تولیدات ایران مورد قبول قرار گرفت و دو مؤسسه آرزومانیان و میکاییلیان به کارخانههاى بزرگى تبدیل شدند.
شهرت کالباس و سوسیس و ژامبون ایران بدان حد بود که در جنگ دوم جهانى پس از اشغال ایران، انگلیسىها رسما و طى نامهای درخواست موافقت با صدور چند تن کالباس و سوسیس ایران را به خارج برای رفع نیاز سربازان انگلیسى در آفریقا و خاور نزدیک کردند.