بازار داخلی نخود که بخشی از آن در سالهای اخیر از محل واردات تنظیم می شد، این روزها به دلیل تغییر نرخ ارز، بازار صادراتی پر رونقی برای خود دست و پا کرده است.

فعالان صنعت بسته بندی حبوبات اعلام می کنند که دلالان مشغول خرید نخود از کشاورزان و صادرات آن هستند و اگر این روند ادامه یابد در ماه های آینده بازار با کمبود این محصول روبرو خواهد شد.
فهرستی که تیرماه امسال بانک مرکزی از دریافت کنندگان ارز دولتی منتشر کرد، نشان داد که ۱۳۲ شرکت بخشی از منابع ارزی کشور را صرف واردات کالاهایی چون حبوبات شامل نخود، لوبیا چشم بلبلی، لوبیا قرمز، لوبیا چیتی، عدس و لپه کرده اند.
این در حالی است که آمار وزارت جهادکشاورزی از مصرف سالیانه ۷۶۰ هزار تن حبوبات شامل نخود، لپه، عدس و انواع لوبیا در کشور حکایت دارد و سرانه هر ایرانی ۸٫۷ کیلوگرم محاسبه می شود.

** صادرات نخود رونق گرفت
«حامد شیرپور» مدیرعامل یک شرکت بسته بندی خشکبار و حبوبات که از وضعیت بازار حبوبات کشور گلایه داشت، در تماس تلفنی با ایرنا اعلام کرد: بخشی از نخود مورد نیاز کشور از محل تولید داخل و بخشی به عنوان کالای اساسی با ارز دولتی از محل واردات تامین می شود که به دلیل اخذ نشدن عوارض گمرکی برای صادرات، همان محصول وارداتی، صادر می شود.
وی تصریح کرد: پیش از این بهای نخود ایرانی برای صادرات مقرون به صرفه نبود و به همین دلیل تنها محصولی بود که در بین حبوبات تعرفه ۳۰ درصدی صادراتی نداشت.
این فعال حوزه صنایع غذایی افزود: طبق آمار جدید گمرک ایران، روزانه بیش از هزار تا ۱۵۰۰ تن نخود از مرزهای کشور به مقصد کشورهای همسایه صادر می شود.
وی اظهار داشت: علاوه بر بارش های بهاری امسال در غرب کشور که سبب شد تا امسال تولید نخود کاهش یابد، در هفته های اخیر شاهد افزایش صادرات این محصول هستیم زیرا تغییر نرخ برابری ارزها سبب شده تا کشورهای همسایه از جمله پاکستان، عراق و افغانستان اقدام به خرید نخود از ایران کنند.
شیرپور اظهار داشت: بخش عمده تولیدات کشاورزان توسط خود آنها یا دلالان صادر می شود و برای شرکت های داخلی محصولی باقی نمانده است که به صورت بسته بندی شده به بازار عرضه کنند.
این فعال حوزه بسته بندی خشکبار و حبوبات اظهار داشت: پیش از این هر کیلوگرم نخود خرمنی (نخود پاک نشده) ۵۶۰۰ تا ۵۸۰۰ تومان خریداری می شد اما اکنون به ۷۱۰۰ تومان رسیده است.
به گفته وی، هر روز ۱۰۰ تا ۲۰۰ تومان به قیمت خرید نخود اضافه می شود و ممکن است تا چند ماه آینده با کمبود این محصول در داخل روبرو شویم.
وی بر این باور است که با وجود افزایش نرخ نخود در کشور، شاهد افت کیفیت این محصول هستیم تا جایی که پیش از این نخود «دو خان» و «سه خان» داشتیم که نخود سه خان دارای سه قطر یا سایز ۷، ۸ و ۹ است که قطر ۹ آن بیشترین تقاضا را دارد.
شیرپور گفت: پیش از این ۵۰ درصد نخود تولیدی کشور را قطر ۹ تشکیل می داد که امروز تولید این قطر نخود به حدود ۱۰درصد رسیده است و اکنون بیشتر سایزهای کوچک تولید و عرضه می شود.
وی از مسئولان خواست تا برای جلوگیری از خروج این محصول از کشور همانند دیگر حبوبات عوارض صادرات برای این محصول وضع کنند تا در ماه های آتی با کمبود این محصول در بازار داخلی مواجه نشویم.

** کمبود نخود نداریم
با این حال «فرامک عزیز کریمی» مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهادکشاورزی در این باره به خبرنگار ایرنا توضیح داد: سالانه به طور متوسط ۲۷۰ هزار تن نخود در سطح زیرکشت ۵۵۰ هزار هکتار تولید می شود در حالی که نیاز مصرفی کشور حدود ۲۶۰ هزار تن نخود و لپه است.
به گفته وی، پارسال ۹۰ هزار تن نخود به طور عمده وارد کشور شده است.
این مسئول در وزارت جهادکشاورزی درباره اینکه گفته می شود به دلیل بارندگی های امسال در غرب کشور تولید نخود کاهش یافته است، اظهار داشت: به دلیل بارش های مداوم در بهار و شیوع بیماری قارچی برق زدگی، حدود ۱۸ درصد از تولید مزارعی که از ارقام اصلاح شده استفاده نکردند، کاهش تولید داشتیم.
عزیز کریمی در پاسخ به اینکه گفته می شود با وجود واردات این محصول با افزایش نرخ ارز طی ماه های اخیر بخش عمده ای از آن صادر شده است، گفت: صادرات و واردات در ایران آزاد است و هر تاجری با توجه به صرفه اقتصادی و شرایط روز قادر به تصمیم گیری است.
وی درباره اینکه آیا احتمال کمبود این محصول برای ماه های آینده وجود دارد، افزود: احتمال کمبود نخود در شرایط موجود وجود ندارد و مردم نگرانی در این خصوص نداشته باشند.

** صادرات نخود ممنوع شود
«محمد آقاطاهر» رئیس اتحادیه بنکداران موادغذایی کشور نیز در گفت و گو با ایرنا درباره وضعیت فعلی بازار نخود گفت: اکنون کمبودی در بازار نخود نداریم اما به دلیل افزایش روند صادرات این محصول، ممکن است در ماه های آتی با کمبود مواجه شویم.
وی اظهار داشت: مصرف نخود کشور با تولید داخلی برابر است و نیازی به واردات این محصول نداریم.
این مسئول صنفی تاکید کرد: با این حال در سالهای اخیر در ابتدای فصل برداشت محصول، دلالان و تجار ایرانی و خارجی اقدام به خرید و صادرات این محصول می کنند و در ماه های پایانی هر سال کشور با کمبود این محصول مواجه می شود تا جایی که مجبور به واردات نخود بی کیفیت می شویم.
به گفته آقاطاهر، اکنون تجار عراقی در مزارع محصول نخود کیفی کرمانشاه را با نازل ترین قیمت ها خریداری و از کشور خارج می کنند.
وی مشکل اساسی بازار این محصول در ماه های اخیر را روند افزایشی نرخ ارز دانست و گفت: امسال دولت یارانه ۴۲۰۰ تومانی برای واردات به شرکت های وارد کننده اختصاص داده که به دلیل افزایش نرخ ارز ممکن است پس از واردات به طور مجدد این محصول با ارز آزاد از کشور خارج شود.
این مسئول صنفی تصریح کرد: مشکل صادرات موادغذایی از کشور تنها منحصر به محصول نخود نیست بلکه سودجویان و دلالان صادرات بیشتر محصولات از جمله گوجه فرنگی را آغاز کرده اند که ادامه این روند کارخانجات فرآوری این محصول را با کمبود مواجه می سازد.
آقاطاهر گفت: در شرایط اقتصادی فعلی دولت و وزارت جهادکشاورزی باید از صادرات محصول نخود و سایر مواد غذایی از کشور به شکل رسمی و غیررسمی جلوگیری کنند، زیرا ادامه این روند می تواند کشور را با کمبود مواد غذایی مورد نیاز مواجه کند.

** واردات عامل اصلی نابودی نخود ایرانی
«ناصر مرادی» رئیس شورای ملی نخود کشور گفت: نخود ایرانی در دنیا از بالاترین کیفیت برخوردار است درحالی که محصول سایر کشورها کیفی نیست.
وی اظهار داشت: اکنون تولید نخود در کشور مازاد بر مصرف داخلی است به طوری که ۱۰ استان از جمله کرمانشاه، لرستان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کردستان، ایلام، همدان و اردبیل که قطب تولید آن به شمار می روند، بالغ بر ۲۷۰ هزارتن تولید داشتند بنابراین ما با کمبود تولید این محصول مواجه نیستیم که نیازی به واردات این محصول داشته باشیم.
رئیس شورای ملی نخود سرانه مصرف این محصول را برای هر ایرانی حدود دو کیلوگرم دانست و افزود: نیاز سالانه مصرفی نخود کشور حدود ۱۶۰ هزار تن است.
مرادی تصریح کرد: در برخی استان های کشور کشت بهاره مقداری دچار نوسانات آفتی شد، اما این مهم به معنی کاهش تولید نیست زیرا طی سالهای گذشته با افزایش سطح زیرکشت، کمبود برخی مزارع جبران شده است.
به گفته وی، کشت نخود در ۷۵ درصد مزارع دیم کشور انجام می شود که محصول دیگری در این مزارع قابل کشت نیست.
وی قیمت نخود در استان های نخودخیز کشور را بین ۵ تا ۷ هزار تومان دانست و گفت: این قیمت گذاری براساس سایز نخود است.
مرادی اظهار داشت: شورای ملی نخود مخالف واردات این محصول به کشور است زیرا که در سالهای گذشته ایران یکی از صادرکنندگان این محصول بوده است.
به گفته رئیس شورای ملی نخود، در سالهای ۹۰ و ۹۱ سالانه ۱۳۰ هزارتن نخود به کشورهای هدف صادر می شد در حالی که سال گذشته فقط ۱۰ هزار تن از این محصول به کشورهای عراق، پاکستان و افغانستان صادر شد که این کاهش صادرات، سبب از دست رفتن بازارهای صادراتی شده است.
وی اظهارداشت: در سالهای اخیر نخود با ارز مبادله ای و اکنون با ارز رسمی ۴۲۰۰ تومانی وارد کشور می شود به طوری که براساس آمار گمرک طی ۹ماهه سال ۹۶ حدود ۸۸ هزارتن نخود به کشور وارد شد که عمده آن نخود روسی بی کیفیت بود.
مرادی اضافه کرد: با توجه به افزایش نرخ ارز و تخصیص ارز دولتی به واردات نخود، احتمال آن می رود که نخود بی کیفیت به کشور وارد و به طور مجدد صادر شود که همین اتفاق می تواند بازار صادراتی ایران را با مشکل بی کیفیتی محصول مواجه کند.
گزارش از هما همت خواه

مدیرکل دفتر سبزی و صیفی وزارت جهاد کشاورزی از راه اندازی سامانه ای برای رصد و برآورد تولید سه محصول اصلی و پرمصرف پیاز، گوجه فرنگی و سیب زمینی خبر داد که ضایعات این محصولات را نیز کاهش می دهد.

«حسین اصغری» در حاشیه ششمین گردهمایی سراسری کشت محصولات زراعی سال زراعی ٩٨- ۱۳٩٧ افزود: در ۱۵ روز گذشته راه اندازی این سامانه در هشت استان ابلاغ شد و سال آینده برای برآورد تولید به همه استان ها تعمیم داده می‌شود.
وی توضیح داد: تکمیل این سامانه می تواند در کنترل بازار و کاهش ضایعات این محصولات نقش بسزایی داشته باشد.
اصغری تاکید کرد در سال زراعی جدید همسو با هدف کاهش سطح زیرکشت از طریق انتقال به گلخانه ها و افزایش بهره وری، سطح زیرکشت گلخانه ها بیش از ۲ هزار و ۷۰۰ هکتار افزایش می یابد.
«در بخش سبزی و صیفی، توسعه کشت نشایی و جابجایی کشت به گلخانه ها برای محصولاتی مانند خیار، گوجه فرنگی و بادمجان دنبال می شود».

** کاهش سطح زیرکشت گوجه فرنگی و هندوانه
اصغری گفت: در سه سال گذشته سطح زیرکشت گوجه فرنگی از ۱۵۰ هزار به ۱۲۰ هزار هکتار کاهش یافته است و در مورد هندوانه نیز با ۳۵ هزار هکتار کاهش مساحت روبرو بوده ایم.
به گفته وی، برنامه ریزی تولید براساس چند عامل مانند سرانه مصرف، برنامه صادرات پنج ساله و نیاز صنعت صورت می گیرد؛ ضمن اینکه کشاورزان باید سطح زیرکشت را رعایت کنند تا در بازار دچار مشکل نشوند.
وی تاکید کرد برای کاهش ضایعات توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در دستور کار است.
مدیرکل دفتر سبزی و صیفی وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد: امسال مجموع خرید تضمینی سیب زمینی ۲۶ هزار تن بود که برنامه توسعه صادرات این محصول را در دستور کار داریم.
به گزارش ایرنا، سال زراعی از ابتدای مهرماه هر سال آغاز می شود و تا پایان شهریور ماه سال بعد ادامه دارد؛ نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی باید تا پیش از آغاز سال زراعی به تصویب شورای اقتصاد برسد.
معاون امور زراعی وزیر جهاد کشاورزی امروز درباره افزایش قیمت سیب زمینی گفت: هر کیلوگرم این محصول از اسفندماه سال ۱۳٩٢ تا یک ماه گذشته در مزرعه ۶۰۰ تومان خریداری می شد اما به دلیل تحول بازار ارز، میل به صادرات آن افزایش یافت.
«عباس کشاورز» در پاسخ به اینکه گفته می شود در مناطق مرزی قیمت هر کیلوگرم سیب زمین یک دلار است، اعلام کرد: در مناطق مرزی کشور تولید سیب زمینی نداریم و اگر دولت ببیند قیمت این محصول بیش از اندازه در حال افزایش است، صادرات را ممنوع می کند.
به گفته وی، سیب زمینی محصولی سنگین است که قابل قاچاق نیست و از مبادی رسمی صادر می شود.
معاون وزیر جهادکشاورزی تصریح کرد: قیمت سیب زمینی در هیچ جای دنیا یک دلار نیست؛ بلکه سه دهم دلار است؛ هرچند منکر سوءاستفاده دلالان از افزایش نرخ ارز نیستیم.
سیزدهم شهریورماه مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران گفت: امسال برای حمایت از تولید، ۲۵ هزار تن سیب زمینی بهاره با هدف مدیریت بازار و جلوگیری از ضایعات به صورت تضمینی خریداری شد.
ششمین گردهمایی سراسری کشت محصولات زراعی سال زراعی ٩٨- ٩٧ با حضور وزیر جهاد کشاورزی و معاونان و مدیران این سازمان برگزار شد.
در این آیین ۳۲ کشاورز نمونه، محقق و مدیران موفق تجلیل شدند.

مدیرکل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی از برنامه سه تا پنج ساله ممنوعیت کشت برنج در استان های غیرشمالی و جایگزینی با محصولاتی مانند کینوا*، پنبه و دانه های روغنی بویژه سویا و کنجد خبر داد.

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، «فرامک عزیزکریمی» در حاشیه ششمین گردهمایی سراسری کشت محصولات زراعی سال زراعی ٩٨- ۱۳٩٧ یادآوری کرد: از سال ۱۳۹۳ کشت برنج به دلیل کمبود شدید منابع آبی و تبخیر بالا، فقط در استان های گیلان و مازندران مجاز است.
کینوا گیاهی است که دانه‌های خوراکی به رنگ سفید، قرمز و سیاه دارد و مشابه برنج پخته می شود.
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) دانه یا بذر این گیاه را به سبب ارزش غذایی بسیار بالا، با شیر خشک مقایسه کرده است. دانه‌های این گیاه نسبت به گندم، جو و ذرت، مقدار سدیم کمتر ولی میزان کلسیم، فسفر، منیزیم، پتاسیم، آهن، مس، منگنز و روی بیشتری دارد.
از این رو، آرد آن در تولید بیسکوئیت و پاستا و برای افرادی که به گلوتن گندم حساسیت دارند استفاده می‌شود.
مدیرکل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی از برنامه ویژه استان های گیلان و مازندران با هدف افزایش ۶۰ درصدی تولید برنج (به سبب حذف کشت در استان های دیگر) خبر داد.
مطابق آمارها مصرف سالیانه برنج کشور به حدود سه میلیون تن رسیده که ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن آن در داخل کشور و بقیه از طریق واردات تامین می شود.

** تولید ۶۶ تن علوفه تر
عزیزکریمی اعلام کرد: برنامه ویژه تولید علوفه دیم را برای افزایش امنیت غذایی و تولید شیر و گوشت در دستور کار داریم.
وی گفت: بیش از ۶ میلیون هکتار از زمین های کشاورزی دیم ما بدون استفاده مانده است.
به گفته وی، در طرح مشترک «ایران- ایکاردا» ثابت کردیم در ۲ سال براحتی می توانیم ۶۰ تن تولید علفه تر تولید کنیم؛ به طوری که پارسال ۶۰ تن علوفه تر در مزارع گلرنگ و پنج تا ۶ تن ماشک و نخود علوفه ای تولید کردیم.
به گزارش ایرنا، مرکز بین المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق خشک (ایکاردا) یکی از ۱۵ مرکز تحقیقات بین المللی وابسته به گروه مشاوران بین المللی تحقیقات کشاورزی است که در سال ۱۹۷۷ با هدف انجام تحقیقات برای دستیابی به امنیت غذایی، بهبود معشیت مردم و بهره برداری پایدار از منابع طبیعی در مناطق خشک جهان تاسیس شد.

** کشت پاییزه جو و گندم در هشت میلیون هکتار
مدیرکل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی گفت: امسال در مجموع ۶ میلیون هکتار گندم (۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن کشت آبی و سه میلیون و ۸۰۰ هزار تن کشت دیم) داریم.
همچنین در مجموع یک میلیون و ۷۵۰ هزار هکتار (یک میلیون هکتار کشت دیم و ۷۵۰ هزار هکتار کشت آبی) زیر کشت جو می رود.

** کشت ۱۶ رقم بذر جدید پنبه
عزیز کریمی افزود: ۱۶ رقم جدید بذر پنبه وارد شده است و برای اصلاح روش‌های کشت در حال کاریم.
ششم تیرماه هیات وزیران با اختصاص مبلغ ۱۰ هزار میلیارد ریال تسهیلات از طریق بانک‌های عامل برای خرید تضمینی و توافقی محصولات کشاورزی موافقت کرد.
دولت باید هر ساله نرخ خرید تضمینی محصولات راهبردی کشاورزی را در آغاز فصل زراعی (شهریور تا مهرماه) برای حمایت از کشاورزان اعلام کند؛ نرخ خرید تضمینی برحسب نرخ تورم هر سال محاسبه می شود.
گندم، خرما، پنبه، شیر و چای از جمله محصولاتی اند که مشمول خرید تضمینی دولت می شوند. نرخ خرید تضمینی این محصولات همه ساله به پیشنهاد وزارت جهادکشاورزی در شورای اقتصاد مطرح و نهایی شود.
سال زراعی از ابتدای مهرماه هر سال آغاز می شود و تا پایان شهریور ماه سال بعد ادامه دارد.
ششمین گردهمایی سراسری کشت محصولات زراعی سال زراعی ٩٨- ٩٧ با حضور وزیر جهاد کشاورزی و معاونان و مدیران این سازمان برگزار شد.
در این آیین ۳۲ کشاورز نمونه، محقق و مدیران موفق تجلیل شدند.

عضو هیئت رییسه اتحادیه آجیل و خشکبار اصفهان با اشاره به افزایش ۳۰۰ درصدی اقلام آجیل وارداتی، گفت: متاسفانه مغازه داران به دلیل اینکه باید جنس خود را دوباره با نرخ بالاتر خریداری کنند، محصولات موجود در مغازه های خود را با قیمت دلار روز به فروش می رسانند.

بزرگترین خط تولید پاستای فرمی آسیا در شرکت زرماکارون با حضور رئیس هیأت مدیره و مدیرعامل بانک صادرات ایران راه اندازی شد.

به گزارش اگروفودنیوز، رئیس هیأت مدیره گروه صنعتی و پژوهشی زر در حاشیه افتتاح خط تولید پاستای فرمی مجموعه زرماکارون اظهار داشت: این مجموعه در سه سایت در زمینه تولید پاستا با آرد سمولینا فعالیت می‌کرد که امروز با افتتاح خط فرمی ظرفیت این شرکت از لحاظ کمی افزایش یافت.
مرتضی سلطانی گفت: آرد سمولینا از گندم دوروم تولید می‌شود که این گندم در کمتر جایی از جهان وجود دارد و به همین دلیل محصول تولیدی این مجموعه کاملاً ارگانیک می باشد.
وی در ارتباط با تحریم‌های موجود و تأثیر آن بر روی فعالیت گروه صنعتی و پژوهشی زر گفت: ما نمی‌توانیم منکر تحریم باشیم اما نباید با هر نسخه بیرونی متوقف شویم.
سلطانی افزود: فضای رقابت و کسب‌و‌کار در ذات جوان‌های ایرانی است و با این انگیزه بیکار ننشسته‌اند و با امید، انرژی و کار تیمی در گروه صنعتی و پژوهشی زر وضع موجود را استمرار داده و توسعه این مجموعه را بسیار جدی در دستور کار قرار داده‌اند تا دنیا بازنگری بر توانمندی جوان‌های این سرزمین داشته باشند.
رئیس هیأت مدیره گروه صنعتی و پژوهشی زر با بیان اینکه گروه زر تنها واحد تولیدی است که مدال افتخار صادرات دریافت کرده اظهار داشت: نیروی کار هلدینگ زر با راه اندازی بخش کانفکشنری به صورت پایدار افزایش قابل توجهی خواهد داشت.
مدیرعامل بانک صادرات ایران نیز با بیان اینکه این مجموعه جزء واحدهایی است که باید به مدیران آن تبریک گفت، اظهار داشت: بانک‌ها علاقمند هستند سپرده مردم را به واحدهای با بازده خوب بسپارند که باعث توسعه کشور گردد.
حجت اله صیدی گفت: راه اندازی این مجموعه به هر بانکداری قوت قلب می دهد که می‌توان با توسعه آن شاهد بازده بسیار مناسب بود.
وی افزود: با توجه به اینکه این مجموعه در حال تکمیل زنجیره ارزش محصول خود از نظر فروش و توزیع می باشد این باعث افتخار بانک ما است که در کنار یکی از تولیدکنندگان جهانی هستیم.
مدیرعامل بانک صادرات کشور در ارتباط با حمایت این بانک از مجموعه زر گفت: میزان این حمایت بستگی به گردش مالی و مراحل پیشرفت پروژه های مجموعه دارد اما بانک صادرات با تمام ظرفیت به عنوان یکی از سه بانک برتر کشور و بزرگترین بانک بورسی به این مجموعه کمک خواهد کرد و این حمایت را افتخاری برای خود می داند.

مجری طرح دانه‌های روغنی گفت: در سال زراعی ۹۷-۹۶ توانستیم ۳۴۰ هزار تن دانه روغنی کلزا تولید کنیم که از زمان شروع طرح در سال ۹۴ این رقم ۷ برابر شده است.

رییس هیات مدیره اتحادیه لبنی ایران درباره خروج لبنیات از سبد مصرف خانوارها هشدار داد و گفت: گرانی فرآورده های لبنی ناشی از افزایش ۲ تا ۱۰ برابری قیمت مواد اولیه و هزینه های تمام شده تولید در ۲ ماه گذشته است.

آخرین گزارش از تحولات قیمتی در کالاهای خوراکی از تورم بین حداقل دو تا ۱۹ درصدی در یک ماه گذشته حکایت دارد.

معاون وزیر جهاد کشاورزی با تاکید بر حفظ تولید گندم و خودکفایی در این بخش در سال زراعی پیش رو، از افزایش تولید گندم، جو، دانه‌های روغنی و شکر خبر داد و گفت: علت اینکه کالایی کم شده، کاهش تدارک نیست و مشکل در بازار است اما درمورد محصولات کشاورزی عموما شاهد این رفتارها نیستیم.