یادداشت/یک رویکرد کلان مالی بر مسئله قیمت تضمینی گندم
نویسنده: دکتر حسین شیرزاد، دکترای توسعه کشاورزی
تعمیق سیطره پاندمی کووید-۱۹ و قرنطینه‌های طولانی مدت سبب شده تا کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه همگام با آمریکا با چاپ قابل توجه پول، سیاستهای تورم زا، ریکاوری اقتصادی، اقدامات حمایتی بانک‌های مرکزی و سیاستهای پولی انبساطی فدرال رزرو به مقابله با این بحران بپردازند و احتمالا به دلیل دخل و تصرف کشورها در ارزش پول به عنوان ابزار حکمرانی، حجم دلار موجود در بازار افزایش و تورم با آزادی بیشتری در سال ۲۰۲۱ در کشورهای گروه ۲۰ افزایش یافته و به کشورهای پیرامونی تسری یابد.
به گونه ای که از ابتدای ژانویه ۲۰۲۰ میزان حجم دلار در ایالات متحده نزدیک به ۴ تریلیون دلار بود که در ابتدای ۲۰۲۱ به ۶/۶ تریلیون دلار رسید.
در کشورهای توسعه یافته صنعتی نیز حجم دلار به سطحی معادل ۸۰ تریلون دلار رسیده که از آغاز بحران سال ۲۰۰۸ که معادل ۳۴ تریلیون دلار بود، رشدی دو و نیم برابری نشان می دهد. به اعتقاد گروه مکنزی( McKinsey & Company)، اگر عمق بحران ۲۰۰۸ را معادل ۴ درصد ارزیابی کنیم پاندمی کرونا البته تا کنون با عمق بحرانی بیش از ۱۰ درصد بر اقتصاد جهانی تاثیر گذار بوده است.
به گزارش موسسه ارنست و یانگ( Ernst & Young)، فدرال رزرو، چین، هند، اتحادیه اروپا و حتی ایران هم با نرخ فزاینده ای در وضعیت خلق پول قرار گرفته اند. طرفه اینکه این پارامترها از عواملی هستند که قطعا بواسطه افزایش ریتم تورم بر بازار جهانی غلات به ویژه قیمت گندم در ماه های پیش روی تاثیر گذار خواهند بود و قیمت محصولاتی مانند گندم در بازارهای جهانی را طی ماه های آتی افزایش می دهند.
با در نظر داشتن اینکه از ماه جون ۲۰۲۰ واردکنندگان به منظور انبار و افزایش ذخایر خود حجم واردات را افزایش و در مقابل صادرکنندگان حجم صادرات خود را کاهش داده‌اند. بطوریکه در پایان این ماه عدم تناسب بین عرضه و تقاضا قیمت را در بازار تشدید کرده بود.
در همان اوان، شورای بین‌المللی غلات (IGC)نیز با پیش‌بینی رشد شدید تقاضا برای گندم اعلام کرد که قرارداد آتی گندم در بازارهای جهانی نیز از نیمه دوم مارس تاکنون ۱۵درصد رشد کرده است. البته افت تولید در برخی از کشورهای عمده صادر کننده، افزایش تقاضای واردات جهانی، به ویژه از چین، افزایش تقاضا گندم‌فرز(Milling wheat)،کاهش برداشت در آرژانتین، برداشت پایین در اتحادیه اروپا، خشکسالی سراسری در فرانسه؛ شمال آفریقا(مراکش )، اوکراین و آمریکا و شرایط شرایط آب و هوایی بد و نیز خشکسالی شدید در استرالیا هم شرایط را وخیم‌تر نمود. ترکیه با شدیدترین خشکسالی یک دهۀ اخیر روبروست. حتی بسیاری از کشورها زمان ذخایر راهبردی غلات را که حداقل ۴ ماه بود به ۶ ماه افزایش و میزان ذخایر را بیش از ۳ تا ۵ درصد رشد دادند.
در ماه اوت، جمعی ازکشورهای صادر کننده اعلام نمودند که صادرات را متوقف یا محدود و تامین داخل و ذخایر استراتژیک را در اولویت قرار می دهند.
به گزارش رابو بانک ( Rabobank) ذخایر جهانی گندم بالاترین میزان خود را در ۱۰سال گذشته داشته و به بالاترین قیمت خود از سال ۲۰۱۴ رسیده است.
این وضعیت سبب شد تا از اوایل سپتامبر و نوامبر ۲۰۲۰ قیمت غلات ماهانه ۲.۵ درصد افزایش نشان دهد، طرفه اینکه از ماه جولای ۲۰۲۰ تجارت جهانی نیز به علت کاهش بارگیری و حمل گندم اتحادیه اروپا علیرغم افزایش صادرات در استرالیا کاهش یافته است.
در ترکیه نیز آمارهای ۶ ماه گذشته نشان می دهد که کاهش بارگیری و حمل در بنادر مشهود است. پیش بینی فائو از عرضه و تقاضای جهانی گندم در بازار ۲۰۲۱-۲۰۲۰ تولید جهانی به ۷۶۲.۶ میلیون تن را گمانه می زند که با ثبات مصرف جهانی گندم در سال ۲۰۲۱-۲۰۲۰ بسیار خوشبینانه؛ بواسطه سناریوی برداشت بیشتر در استرالیا، قزاقستان، روسیه و هند طراحی شده است. اما در ماه مارس سال ۲۰۲۱ قیمت گندم نسبت به مارس سال قبل ۲۶.۵ درصد بالاتر رفت و با توجه به محدودیت‌های زیادی که در مسیر صادرات گندم در دنیا ایجاد شده است باعث افزایش قیمت این غله پرمصرف کشاورزی شد.افزایش ۴.۷۵ دلاری گندم در ۱۵ آوریل ۲۰۲۱ تلنگری بر سیاستگزاران است تا درباره نحوه دخالت دولت در بازار تنظیمات قیمت‌گذاری گندم بازنگری کنند.
در این روز میانگین قیمت گندم آمریکا از ۲۳۲ دلار در هر تن به ۲۳۸ دلار در هر تن رسید و تا ۲۰ آوریل با میانگین قیمت ۲۴۰ دلار در هرتن رشد قابل توجهی را در این مدت کوتاه طی نموده است. متعاقب آن، قیمت انواع گندم مربوط به آرژانتین، استرالیا، گندم و اروپا(رومانی) و فرانسه نیز با افزایش همراه بود. حتی گندم روسیه افزایش قیمت ۴ درصدی و قزاقستان ۲ درصدی را برای تحویل در ۳ماه آتی تجربه کرد،پیش بینی ها نشان می دهد حجم تولید جهانی محصولات راهبردی بواسطه “چالش لانینا “در حال تغییر است شاید بدلیل تغییرات اقلیمی بطور مثال گندم روسیه در زمینه تاثیرات آب و هوایی بسیار آسیب پذیر است ۵۲ درصد گندم تولیدی روسیه در مناطقی کشت میشوند که نسبت به خشکسالی بسیار حساس است و این کاهش تولید بر دینامیک تغییرات قیمت گندم طی ماه های آتی تاثیر خواهد گذارد.
به عبارت دیگر رفتار قیمتی گندم در عصر کرونا با رفتار قیمتی متعارف این محصول راهبردی از تفاوت های جدی برخوردار است. متاسفانه رویکرد “جو بایدن” نسبت به تجارت غلات با چین و پیمان های منطقه ای کارائیب در زمینه تجارت غلات نیز هنوز نامشخص است. اما آنچه معلوم است، اینکه افزایش حجم پول در چرخه بین المللی دلار، اثرات تورمی دارد و این اثرات نخستین تاثیرات خود را بر قیمت جهانی غذا و بویژه غلات خواهد گذارد.
اطلاعات بازار و پیش بینی قرارداد آتی گندم در بورس کالای انگلستان ( ICE)هم در ۳۰ فروردین ۱۴۰۰ نشان می دهد که با توجه به تقاضای بالا برای حفظ ذخایر سیلویی گندم توسط چین و افزایش ظرفیت سیستم های ذخیره سازی هندوستان، همچنین پدیده “لانینا ” و تاثیرات آن بر میزان ذخیره سازی گندم در جهان، قیمت گندم تا ۶ ماه آینده روندی افزایشی بوده و با عنایت به افزایش ریسک خشکسالی در آمریکای جنوبی گندم آمریکا تا میانگین ۲۶۷ دلار در هر تن خواهد رسید. پتانسیل صادراتی روسیه کاهش خواهد یافت و گندم در بورس بریتانیا نیز در مرز ۲۲۰ دلار نوسان رو به رشدی را طی خواهد نمود. این روند تا ۳ ماه مانده تا آغاز سال ۲۰۲۲ ادامه داشته و پس از آن روندی کاهشی را یا شیب ملایم طی خواهد کرد.
بنابراین مطابق همه پیش بینی ها تصویر جهانی قیمت گندم حداقل تا ۶ ماه آینده روندی افزایشی خواهد بود. هفته گذشته فائو از ادامه افزایش قیمت های جهانی محصولات غذایی برای دهمین ماه متوالی خبر داد؛ مواد غذایی در ماه ژانویه شاهد جهش قیمت به بالاترین سطح خود در شش ماه گذشته بود که ناشی از افزایش قیمت کالاهای اساسی از جمله گندم، ذرت و دانه های سویا بود.
بر اساس آمارهای ۱۱ ماهه منتشره طی سال گذشته حدود ۳ میلیون و ۱۸۸ هزار تن گندم به ارزش ۸۹۱ میلیون دلار با ارز ۴۲۰۰ تومانی از کشورهای مختلف وارد کرده است که اگر با ارز نیمایی محاسبه کنیم بطور متوسط ۵۹۹۷ تومان قیمت هر کیلو گندم وارداتی به کشور ارزیابی میشود. بدیهی است که در سال ۱۴۰۰ با در نظر گرفتن تمامی عوامل دخیل در قیمت تمام شده گندم وارداتی؛ هزینه‌های انتقال کالای وارداتی به داخل کشور (نحوه پرداخت قیمت نهاده، انواع حمل کالا، قیمت اجاره کشتی و جریمه‌های احتمالی، بیمه بین‌المللی حمل کالا، هزینه‌های بندرگاهی مقصد، حق پرچم، عوارض گمرکی، هزینه انبارداری در مقصد، سود واردکنننده، عوارض گمرکی و حقوق بازرگانی افزایش یافته و کرایه حمل زمینی)، شرایط تحریم و مشکلات تامین و انتقال ارز، قیمت گندم وارداتی بسیار گران تر خواهد بود و بر اساس پیش بینی ها به ۶۳۸۴ تومان در هر کیلو خواهد رسید.
بطور سنتی در ایران، تجربه نمودن تورمهای قیمتی بالا در کشور، برهم خوردن شرایط اقتصادی ناشی از تحریم و طغیان ویروس کرونا در کنار حذف نرخ ارز ترجیحی برای واردات نهادههای کشاورزی از جمله انواع کود، ریز مغذی ها و سموم و تلاطمهای ارزی هزینه تولید گندم را بالابرده است و آمیختگی توامان پیامدهای افزایش نرخ ارز و تورم انتظاری،جهش های قیمتی بالایی را در بازار غلات کشور بوجود آورده است.
بی تردید سرکوب قیمت داخلی گندم بویژه در یکسال گذشته، زیان انباشته سنواتی گندمکاران را افزایش داده و زارعین خرده پای گندمکار نیاز به حمایتهای جدی دارند و با وجود قیمت بالای گندم در کشورهای همسایه( نزدیک به ۹۰۰۰ تومان) قاچاق به کشورهای همجوار ، ورود دلالان به فرآیند خرید گندم، جایگزینی گندم به جای خوراک دام و طیور، بازار سیاه و تغییر الگوی کشت گندم در برخی از مناطق کشور منجر شده است.
لذا با توجه به انتقال تورم جهانی بازار غلات به بازار گندم و نهاده های دام و طیور ایران، رشد هزینه تأمین غذا در دنیا و رشد نرخ فقر و گرسنگی جهانی، وضعیت نامساعد بارندگی و شرایط صعب اقلیمی و احتمال تشدید آن طی ماه های اخیر و ضرورت حفظ ذخایر استراتژیک ملی در شرایط کرونا، اگر تجدید نظر در قیمت تضمینی گندم خریداری شده از کشاورزان صورت نگیرد، بناچار مجبور به واردات بیش از ۵ میلیون تن گندم در سال جاری خواهیم شد که پیآمدهای غیرقابل پیش بینی اجتماعی-اقتصادی بر جامعه کشاورزی و هزینه های ارزی سنگینی را برای اقتصاد ملی بدنبال دارد.