عضو گروه مهندسی سیستمهای کشاورزی دانشگاه علوم و تحقیقات گفت: استراتژی وزارت جهاد کشاورزی نادرست است و اصلا دید علمی و پایدار نسبت به مکانیزاسیون کشاورزی در مدیریت کلان ندارند، توسعه مکانیزاسیون را اشتباه گرفته‌اند و باید قدم‌های بهتری بردارند.
دکتر محمد قهدریجانی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص بایدها و نبایدهای مکانیزاسیون کشاورزی در ایران اظهار کرد: تکنولوژی مناسب در کشاورزی جهت رسیدن به توسعه پایدار را مکانیزاسیون می‌گویند. توسعه پایدار از دو شاخصه برخوردار است ابتدا بایستی در دراز مدت تکنولوژی داشته باشیم و دوم از لحاظ اقتصادی، مناسب و هم راستا با منابع محیط زیست نیز قدم برداریم.
وی افزود: زمانی که تکنولوژی مناسب مطرح می‌شود، در واقع صحبت از تکنولوژی روز نیست و مکانیزاسیون هم به کارگیری تکنولوژی روز معنا نمی‌شود، زیرا عده‌ای تصور می‌کنند استفاده از به‌روزترین ماشین آلات در کشاورزی را می‌توان مکانیزاسیون نام برد که توجیه نادرستی است. حضور تکنولوژی در کشاورزی چهار مشخصه مهم دارد. زمانیکه صحبت از مکانیزاسیون می‌شود باید این چهار مولفه وجود داشته باشد اما ما در کشور تنها یک بُعد از این مشخصه‌ها را به کار می‌گیریم.
افزایش بهره‌وری تولید از مهمترین نمادهای مکانیزاسیون است
عضو گروه مهندسی سیستمهای کشاورزی دانشگاه علوم و تحقیقات تصریح کرد: یکی از مهمترین نمادهای مکانیزاسیون افزایش بهره‌وری تولید است و به ما کمک می‌کند تا بتوانیم عملکرد بهتری داشته باشیم. همچنین مدیریت هزینه‌ها به مکانیزاسیون کشاورزی کمک می‌کند تا بهره‌وری اقتصادی را افزایش دهیم. ما در دنیا به لحاظ افزایش عملکرد و کاهش هزینه‌ها نسبت به اروپا، آمریکا و استرالیا عقب افتاده‌ایم و اکنون در دنیا مکانیزاسیون را به حدی رسانده‌اند که افزایش عملکرد در بهره‌وری را متناقض کرده است. بدین معنا که این زمین تا حدی می‌تواند گندم دهد و ظرفیت زمین برای افزایش عملکرد تا حدی است و نمی‌توان به زور کود، سم و موارد دیگر عملکرد را افزایش داد بلکه باید هزینه‌ها را کاهش دهیم.
وی عنوان کرد: فرق ما با دنیا در این است که آنها دنبال کاهش هزینه‌ها هستند و مدیریت اقتصادی می‌کنند و ما هنوز دنبال افزایش عملکرد هستیم. سیاست‌های مکانیزاسیون کشاورزی در کشور صرفا مبتنی بر افزایش عملکرد است و چون دنبال افزایش عملکرد هستیم سیاست‌های ما به غلط تشویق می‌کند که تولید را افزایش دهیم اما در مورد کاهش هزینه‌ها هیچ صحبتی نمی‌شود و به این دلیل افزایش تولید برای کشاورز صرف نمی‌کند.
قهدریجانی بیان کرد: افزایش عملکرد در تولید حتما مفید است اما تنها افزایش عملکرد در تولید نیست بلکه باید کاهش هزینه‌ها هم در نظر گرفته شود. متولیان مکانیزاسیون کشور در هیچ زمانی به کاهش هزینه‌های تولید اهمیت نداده‌اند و جزو اولویت‌ها قرار نگرفت و تنها می‌گویند که از ماشین کشاورزی استفاده کنید. مکانیزاسیون به معنای ارتقای ماشین کشاورزی نیست بلکه به معنای تکنولوژی مناسب در جهت افزایش بهره‌وری تولید، کاهش هزینه‌ها و توسعه پایدار است. بنابراین افزایش تولید به هر قیمتی و با استفاده حداکثری از ماشین کشاورزی معنا نمی‌شود.
مرکز آزمون و ارزیابی ماشین‌های کشاورزی از شرح وظایف خود دور شده‌اند
وی اضافه کرد: برنامه‌ریزی و استراتژی توسعه مکانیزاسیون کشور بازده زمانی استفاده از ماشین‌های کشاورزی را مد نظر قرار نداده بدین معنا که نمی‌توانند عملکرد زمان را افزایش دهند. در توسعه مکانیزاسیون مرکزی تحت عنوان آزمون و ارزیابی ماشین‌های کشاورزی وجود دارد که از آن وضعیت اصلی خود جدا شده زیرا این مرکز در گذشته یکی از قوی‌ترین و تخصصی‌ترین مراکز وزارت کشاورزی بود اما در سال‌های اخیر به شدت افت پیدا کرده است چراکه بایستی ماشین‌های کشاورزی را ارزیابی کند و به کشاورز و تولید کننده رهنمود دهد تا کیفیت خود را ارتقا بخشد اما مشغول فعالیت‌های دیگر نیز شده است.
این عضو هیات علمی دانشگاه خاطرنشان کرد: بنابراین متولی این امر هرگز نتوانسته عملکرد ماشین‌های کشاورزی را افزایش دهد و این مرکز از شرح وظایف خود دور شده است. باید یادآور شد که این چهار مولفه همیشه با هم در مکانیزاسیون تعریف می‌شوند و اکنون مرکز توسعه مکانیزاسیون ما صرفا به بهره‌وری و مسائل اقتصادی، سوددهی کشاورزی، تولید ماشین‌های اقتصادی و اینکه اقتصادی به فروش برسند کار ندارد بلکه به دنبال این است که تنها ماشین مورد استفاده قرار گیرد و آمار مکانیزاسیون را افزایش دهد.
وی بیان کرد: زمانی که افراد می‌خواهند شاخص مکانیزاسیون را بررسی کنند باید چند مولفه را در نظر بگیرند ابتدا درجه مکانیزاسیون است و اینکه چند ماشین در هکتار فعالیت می‌کنند که می‌تواند نیروی محرکه مانند تراکتور و ادوات خاص دیگر باشد و این شاخص برای محصولات مختلف متفاوت است. به دلیل توسعه و تزریق تراکتور، درجه مکانیزاسیون را برای واردات و تولید داخل به خاطر افزایش نیروی محرکه و تراکتور در کشاورزی افزایش دادیم اما در اینجا نگاه غلطی وجود دارد و فکر می‌کنیم هر چه تعداد تراکتور در مزرعه بیشتر باشد بیشتر موفق خواهیم بود و بایستی تولید و هزینه را با حداقل تراکتور و ورود ماشین مدیریت کنیم.
توسعه مکانیزاسیون کشاورزی به بنگاه توسعه ماشین‌های کشاورزی تبدیل شده است
قهدریجانی اظهار کرد: توسعه مکانیزاسیون کشاورزی کشور در حال تبدیل به بنگاه توسعه ماشین‌های کشاورزی است و موضوعی به عنوان توسعه مکانیزاسیون وجود ندارد و صرفا توسعه کمی در خصوص تعداد ماشین آلات است. بزرگترین اقدامی که افراد در طول این سال‌ها انجام دادند این بود که جذب سرمایه داشتند و چند هزار میلیارد تومان ماشین کشاورزی وارد ناوگان شد و این امر نقطه قوت نیز به شمار می‌رود.
وی اضافه کرد: این اقدامات کافی نیست چراکه از حوزه اصلی خارج شده و کشاورز و صنعتگران کشاورزی راضی نیستند زیرا وضعیت توزیع ماشین آلات تولید، واردات، صادرات نابسامانی بسیار گسترده‌ای را در این مجموعه به وجود آورده است. جالب است که مسئولان مربوطه وزارت جهاد کشاورزی هم به جای اینکه متولی نظارت بر کیفیت ماشین‌های کشاورزی باشند، اکثرا تولیدکنندگان ماشین‌های کشاورزی شدند.
این استاد دانشگاه گفت: مرکز توسعه مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی شعارهای زیادی در زمینه سیستم خاک‌ورزی بیان کرده که بسیار در این امر موفق است اما در عمل برعکس شعارها پیش می‌رود. برای کشاورز وام بانکی تامین می‌کند که گاوآهن یا خاکبرداری مرکب خریداری کند اما این را در نظر نمی‌گیرند که برای کشاورز تامین وثیقه و وام با سود بالا سخت است.
وی بیان کرد: کشاورزانی که ضعیف هستند هنوز امکان خرید ماشین‌ها را ندارند و کشاورزی خرد با زمین‌های کوچک که ۸۰ درصد زمین‌های کشاورزی را تشکیل می‌دهد، زیر پنج هکتار یا دو هکتار هستند و ناخودآگاه اراضی خرد، پراکنده و یکپارچه را به وجود می‌آورد و به جای اینکه فکری برای مکانیزاسیون کشاورزی خرد شود، گاوآهن‌ها و تراکتورهایی با ظرفیت بالا وارد می‌کنند و مکانیزاسیون زمین‌های خرد را در نظر نمی‌گیرند.
مهمترین محور توسعه مکانیزاسیون در هر کشور، وجود شرکت‌های تعاونی است
قهدریجانی افزود: کشورهایی مانند ژاپن متوسط اراضی زمین‌های کشاورزی‌شان از زمین‌های ما کوچکتر است اما بالای ۹۰ درصد درجه مکانیزاسیون دارند بنابراین توزیع نامناسب، عدم تناسب بین نیروی محرکه و ادوات وجود دارد که مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی هیچ اقدام مثبتی برای توسعه شرکت‌های تعاونی و خدمات مکانیزاسیون در کشور انجام نداده است. مهمترین محور توسعه مکانیزاسیون در هر کشور، وجود شرکت‌های تعاونی و خدمات مکانیزاسیون است اما در کشور ما شرکت‌ها به تدریج ضعیف شدند و فعال نیستند.
وی تصریح کرد: عدم توسعه شرکت‌های خدمات مکانیزه و تعاونی‌ها در طول سالیان گذشته منجربه عدم تطبیق بین نیروی محرکه و ادوات نیز شده است. فارغ التحصیلان رشته ماشین‌های کشاورزی و مکانیزاسیون و همچنین مهندسان کشاورزی نسبت به تضعیف این شرکت‌ها ناامید شدند و در کشور ما خدمات مکانیزاسیون به صورت مهندسی پیش نمی‌رود به این دلیل که مرکز توسعه مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی هیچ گونه حمایتی در این زمینه ندارد.
عضو هیات علمی گروه علوم و تحقیقات خاطرنشان کرد: اگر وضعیت مکانیزاسیون کشاورزی را در کشور با سالیان و دهه‌های گذشته ارزیابی کنیم هیچ فرقی نداشته جز اینکه تعدادی تراکتور و ماشین کشاورزی جذب کردیم و اصلا به جنبه‌های اقتصادی و مدیریت انرژی توجهی نداشته‌ایم. زمانی که در دنیا صحبت از مکانیزاسیون می‌شود، تمام راهکارهایی که منجربه مدیریت صحیح مصرف سوخت و انرژی در کشاورزی است را بررسی می‌کنند.
وی عنوان کرد: در طول چند سال گذشته حتی پنج تحقیق و عملیات میدانی در مرکز توسعه مکانیزاسیون در حوزه مدیریت انرژی صورت نگرفته است و بایستی متناسب با مدیریت اقتصادی و انرژی که هر دو از مولفه‌های مکانیزاسیون هستند، مولفه‌های فنی مانند تحقیق و تولید تراکتور و ماشین‌های کشاورزی را مورد توجه قرار دهیم. حلقه مفقوده بین بخش اجرایی مکانیزاسیون کشاورزی و بیگانه بودن با بخش تحقیقات و دانشگاه بیانگر چنین مواردی است.
قهدریجانی با بیان اینکه مرکز تحقیقات وزارت کشاورزی در زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کنند اما پژوهش‌هایی که انجام می‌دهند برای خودشان است و بخش اجرایی هم برای خودشان کار می‌کنند و با یکدیگر تعامل و همکاری ندارند، ادامه داد: وزارت جهاد کشاورزی در حوزه مکانیزاسیون هیچ تعاملی با دانشگاهیان به صورت کلی ندارند و مشورتی نمی‌گیرند مگر اینکه به صورت جزئی مواردی را در اختیار بعضی از اساتید قرار می‌دهند که حرفی برای گفتن ندارند و صرفا به خاطر اینکه سال‌ها در این حوزه فعالیت داشتند، کمک می‌گیرند. بنابراین زمانی که وزارت جهاد کشاورزی دیدگاه علمی ندارد نمی‌تواند با دانشگاهیان تعامل خوب و کارآمدی داشته باشد.
وزارت جهاد کشاورزی باید برای مدیریت کلان مکانیزاسیون کشاورزی قدم‌های بهتری بردارد
وی اظهار کرد: علی‌رغم صحبت‌هایی که وزیر جهاد کشاورزی در سال ۹۲-۹۳ انجام داد که مکانیزاسیون کشاورزی را از ابتدا به سمت زراعت نبرید، کسی اهمیت نداد و مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی به عنوان متولی برای مکانیزاسیون شیلات، دامپروری، صنایع غذایی، گلخانه‌ها، واحدهای کوچک زراعی، مدیریت هزینه‌های ماشین‌های کشاورزی در مزارع و مدیریت کودهای حیوانی هیچ اقدامی انجام نداد و این امر عدم تناسب نیاز کشاورز با سازندگان را نشان می‌دهد که هیچ ساماندهی در این زمینه رخ نداده است.
عضو گروه مهندسی سیستمهای کشاورزی دانشگاه علوم و تحقیقات عنوان کرد: مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی به یک بنگاه ساده برای توزیع ماشین‌های کشاورزی تبدیل شده بدین معنا که مرکز توسعه وظایف بسیار گسترده‌ای به معنای توسعه کمی و کیفی مکانیزاسیون در بخش کلان و خرد دارد اما صرفا تبدیل به بنگاه اقتصادی ماشین‌های کشاورزی شده که این را هم به خوبی انجام نمی‌دهند. مرکز توسعه مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی باید بتواند به بخش خصوصی کمک و آن را تقویت کند اما هیچ اقدامی برای بخش خصوصی انجام نمی‌دهد و روز به روز وظایف مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی تضعیف می‌شود.
وی اضافه کرد: وزیر جهاد کشاورزی، نمایندگان و مشاوران جهاد که در این زمینه تصمیم‌گیرنده هستند باید این وضع را تغییر دهند. مکانیزاسیون کشاورزی دو جنبه خرد و کلان دارد و ما در مدیریت کلان مکانیزاسیون کشاورزی مشکل داریم؛ به عنوان مثال مدیریت‌های جهاد کشاورزی شهرستان‌ها در سطح کلان تصمیم‌گیر و برنامه‌ریز هستند و قوی‌تر عمل می‌کنند. بنابراین وزارت جهاد کشاورزی باید برای مدیریت کلان مکانیزاسیون کشاورزی قدم‌های بهتری بردارد.
قهدریجانی گفت: استراتژی وزارت جهاد کشاورزی غلط است و اصلا دید علمی و پایدار نسبت به مکانیزاسیون کشاورزی در مدیریت کلان ندارند و توسعه مکانیزاسیون را اشتباه گرفتند زیرا توسعه مکانیزاسیون را به عنوان توسعه ماشین آلات کشاورزی، تامین و توزیع ماشین می‌دانند که آن را هم به درستی انجام نمی‌دهند بنابراین بایستی مکانیزاسیون کشاورزی را ساماندهی کرد.
باید شرکت‌های تعاونی و خدمات مکانیزه مجدد راه‌اندازی شوند
وی افزود: یکی از مهمترین فعالیت‌هایی که مرکز توسعه مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی باید انجام دهد، راه‌اندازی و تاسیس مجدد شرکت‌های تعاونی و خدمات مکانیزه در کشور است که باید حمایت کنند تا مکانیزاسیون تقویت شود. فعالیت شرکت‌های تعاونی باعث اشتغال، جلب رضایت کشاورز و بهبود وضع کشاورزی می‌شود. اما روز به روز این شرکت‌ها تعطیل می‌شوند و عجیب است که هیچ حمایتی از سوی مرکز توسعه مکانیزاسیون صورت نمی‌گیرد و باعث بیکاری تعداد زیادی از افراد می‌شود. بنابراین اگر این کار را انجام دهند می‌توانند مکانیزاسیون کشاورزی را نجات دهند.
وی تصریح کرد: وزارت جهاد کشاورزی در زمینه آموزش کشاورزان، بهره‌برداران و کاربران ماشین‌های کشاورزی هیچ‌گونه تعهدی ندارد و می‌گویند آموزش در دنیا به عهده تولیدکننده است و خودشان اقدامی انجام نمی‌دهند. ارکان اصلی وزارت جهاد کشاورزی در تولید مکانیزاسیون کشاورزی به تدریج ضعیف می‌شود و به جای اینکه موفق باشد یکی از بزرگترین مشکلات و معضلات ما به شمار می‌رود.
وی راهکارهایی را در خصوص بهبود وضعیت مکانیزاسیون کشاورزی ارائه و بیان کرد: گسترش تعامل بین بخش اجرایی و تحقیقات دانشگاه، تقویت و توسعه شرکت‌های تعاونی و خدمات مکانیزه در کشور، ایجاد عدالت و نگاه یکسان نسبت به آزمون و ارزیابی ماشین‌های کشاورزی و توسعه کیفی ماشین‌های کشاورزی از جمله راهکارهایی است که می‌توان به کار گرفت.
قهدریجانی عنوان کرد: مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی نسبت به تولید کنندگان، توزیع کنندگان و آزمون کنندگان ماشین‌های کشاورزی نگاه یکسان و با عدالتی ندارد و بزرگترین لطمه‌ای که مرکز مکانیزاسیون وزارت کشاورزی در طول این سال‌ها خورد، تضعیف شدید مرکز آزمون ماشین‌های کشاورزی است. علی‌رغم اینکه در آن مرکز کارشناسان بسیار خبره فعالیت می‌کنند اما هیچ اهتمامی در جهت بهبود این وضعیت از سوی مسئولان مربوطه وجود ندارد.
وی خاطرنشان کرد: یکی از عواملی که منجر به کاهش کیفیت ماشین‌های کشاورزی و به اصطلاح کاهش انگیزه به صنعتگران کشاورزی شده، عدم نگاه یکسان و منصفانه مرکز توسعه نسبت به همه صنعتگران و آزمون کنندگان ماشین‌های کشاورزی است. باید گروه یا کمیته در خصوص انجام پروژه‌های تحقیقاتی، عملیاتی و کاربردی در زمینه مدیریت انرژی، اقتصادی و فنی ماشین‌های کشاورزی، ادوات، محصولات مختلف و بازنگری شاخص‌های توسعه کمی و کیفی ایجاد شود چراکه مکانیزاسیون ما به شدت نسبت به شاخصه‌های توسعه کمی و کیفی دارای اهمیت است.
سرویس خبری: کشاورزی
