عضویت مشترک ایران و برزیل در بریکس، شاکله سیاسی مشابه دو کشور و تقارن نیازهای اقتصادی تهران و برازیلیا می‌تواند به جز توسعه تعاملات تجاری دوسویه، راهگشای اقتصاد ایران در شرایط تحریم و فشار فعلی شود.
به گزارش پایگاه خبری صنعت غذا و کشاورزی(اگروفودنیوز)، از زمان روی کار آمدن نامزدهای چپ در برزیل، کلمبیا، شیلی، پرو، بولیوی و هندوراس طی سال‌های گذشته روابط ایران با کشورهای آمریکای‌لاتین گرم‌تر شده است و البته در این میان توسعه تعاملات اقتصادی ایران با کشورهایی همچون برزیل با هدف انتفاع مالی دوجانبه نیازمند فراهم کردن زیرساخت‌هایی مانند توسعه حملونقل و لجستیک، گمرک و توافق‌‌های تسهیل تجارت و تدوین مکانیسم مالی مستقل از دلار برای رهایی از بند فشار تحریم‌ها است.
روابط ایران و برزیل قدمتی بیش از یک قرن دارد، به طوری که نخستین تماس دیپلماتیک میان دو کشور در سال ۱۲۸۲ شمسی انجام گرفت، هر چند سفارت ایران در برزیل در سال ۱۳۳۲ افتتاح شد. با این حال روابط اقتصادی دو کشور تنها با آغاز قرن ۲۱ اهمیت یافت و از آن زمان تاکنون شیبی نسبتا ملایم را سپری کرده است.
نگاهی به سمت و سوی تعاملات سیاسی و اقتصادی ایران و برزیل
داسیلوا که در بازه زمانی ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ رییس‌جمهور برزیل بود، روابط با ایران را در اولویت قرار داد و در سال ۲۰۰۹، احمدی‌نژاد اولین رییس‌جمهور ایران بود که پس از بیش از چهار دهه از برزیل بازدید کرد. برزیل در ژوئن سال ۲۰۱۰ به اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران و برنامه هستهای آن رای منفی داد.
بین سال‌های ۲۰۱۲-۲۰۰۲ حجم تجارت دوجانبه از ۵۰۰ میلیون دلار به بیش از ۲/۲ میلیارد دلار رسید که این اتفاق در زمان ریاست‌جمهوری لولا داسیلوا رییس‌جمهوری فعلی برزیل و محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهوری فعلی ایران صورت گرفت. با این حال، زمانی که دیلما روسف بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ جانشین وی شد، روابط بین دو کشور رو به وخامت رفت، چرا که او روابط با ایالات‌متحده و حمایت از مسائل جهانی حقوق بشر را در رویکرد خود نسبت به روابط بین‌الملل در اولویت قرار داد. پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۶ ارزش روابط اقتصادی تهران و برازیلیا به ۲/۲ میلیارد دلار رسید. روسف در همان سال در دیدار با حسن روحانی رییس‌جمهوری وقت ایران اعلام کرد که برزیل، ایران را به عنوان قدرت منطقهای می‌شناسد و علاقمند به توسعه روابط تجاری و اقتصادی با این کشور است و در این مسیر از شرکت‌های ایرانی برای سرمایه‌گذاری در برزیل دعوت خواهد کرد.
متعاقبا و پس از بحران اقتصادی برزیل در آن زمان ژاییر بولسونارو رییس‌جمهوری بعدی راستگرای برزیل نیز مواضع خود را در قبال ایران تلطیف کرد تا تجارت ۲ میلیارد دلاری با ایران را از دست ندهد. هر چند که در آن دوران به علت نگرش‌های رادیکال وی تحت تاثیر ایالات‌متحده روابط سیاسی دو کشور رو به سردی رفت.
بررسی اخیری که در بازه ۱۴۰۱-۱۳۹۵ درخصوص روابط اقتصادی ایران و برزیل صورت گرفته نشان می‌دهد پس از یک افت شدید از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷، در سال ۱۳۹۸ یک افزایش نسبی در تجارت دو کشور مشاهده شده و در سال ۱۳۹۹ مجموع تجارت دو کشور به کمترین میزان خود در این بازه ۶ ساله رسیده است؛ در سال ۱۴۰۰ پس از یک افزایش قابل‌توجه، ارزش دلاری تجارت دو کشور به دوره پیش از خروج ایالات‌متحده از توافق هستهای بازگشت و بار دیگر در سال ۱۴۰۱ به سطح سال ۱۳۹۷ تنزل یافت. چنانکه ملاحظه میشود، تجارت ایران و برزیل به جز عواملی همچون توافق هستهای سال ۲۰۱۵، خروج آمریکا از برجام، به قدرت رسیدن راست‌‌گرایان افراطی در برزیل و همه‌‌گیری کووید ۱۹ تحت تاثیر عواملی چون فاصله وسیع جغرافیایی، ناآشنایی تجار ایرانی و برزیلی از بازار یکدیگر، فقدان خط مستقیم کشتیرانی و چالش‌های انتقال ارز، عدم وجود موافقتنامه پایه تجاری از جمله اجتناب از اصل مالیات مضاعف، تجارت ترجیحی و آزاد بین دو کشور بوده است.
چالش‌های حملونقل و لجستیک یکی از موانع عمده تجارت دو طرف است، چراکه کراس استاف (حملونقل غیرمستقیم از مبدا تا مقصد) سبب دو برابر شدن هزینه ارسال کالا به برزیل برای تولیدکنندگان داخل کشور شده و بالا بودن نرخ حملونقل، قدرت رقابت کالاهای ایرانی با کشورهایی همچون چین و ترکیه را کاهش داده است.
یکی دیگر از چالش‌های اصلی تجارت دو طرف از زمان خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ مشکلات انتقال ارز و موانع بانکی بوده که به رغم همکاری ۲ بانک برزیلی با ایران چندان رفع نشده است تا اینکه چندی پیش علیرضا پیمان‌پاک قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی در امور تجارت و تنظیم بازار اعلام کرد پس از ایجاد کانال‌های دریافت ارز در چین توسط عمده بازرگانان، انجام موفق دو مرحله تهاتر نفت با کالاهای اساسی و برقراری کانال پرداختی یوآن- روبل، توافق با تامین‌کنندگان برزیلی برای دریافت یوآن، نیاز به درهم برای کالاهای اساسی را کاملا مرتفع کرده است.
براساس آمار سال ۲۰۲۱ رکورد کلی تجارت دو کشور به عدد ۵/۶ میلیارد دلار رسیده و این آمار در سال ۲۰۲۰ مابین ۴ تا ۵ میلیارد دلار بوده که به عقیده کارشناسان اقتصادی تا ۱۰ میلیارد دلار قابل افزایش است. مهم‌ترین اقلام وارداتی ایران از برزیل شامل کالاهای اساسی، ذرت، سویا، روغن، شکر، گوشت و قهوه بوده و ظرفیت‌‌های معدنی و صنعتی برزیل کمتر مورد توجه قرار گرفته است. با نگاهی به جدول واردات برزیل میتوان دریافت که قیر، سوخت‌های معدنی، رآکتورهای هستهای، انواع کود، مواد شیمیایی آلی، پلاستیک و مصنوعات در راس هرم وارداتی برزیل قرار دارد و ایران در تامین بسیاری از این گزینه‌ها از مزیت اقتصادی برخوردار است. افزون بر این، با توجه به تامین ۶۰ درصدی نفت مورد نیاز این کشور از سوی عربستان و نیاز ایران به کالاهای اساسی برزیل همچون ذرت، سویا و… توانایی آن در تامین محصولات نفتی و پتروشیمی برزیل میتوان از طریق تهاتر نفت خام و کالاهای اساسی نسبت به پاسخ دادن به نیازهای دوسویه تهران و برازیلیا و دور زدن تحریم‌ها علیه ایران اقدام کرد، چرا که با توجه به سیاست‌های چپ‌گرای لولا داسیلوا رییس‌جمهوری فعلی این کشور امکان تحقق این امر واقعی‌تر می‌کند.
آبان سال جاری فخرالدین عامریان رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و برزیل اعلام کرد سال گذشته حجم صادرات برزیل به ایران به رقم ۸ میلیارد دلار رسیده و متقابلا میزان واردات این کشور از ایران حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تن بوده که بخش عمده‌ای از آن را قیر تشکیل داده است. البته آمار رسمی تجارت ایران و برزیل حدود ۴ میلیارد دلار است، اما بسیاری از محصولات ایرانی به واسطه تحریم‌ها از کشورهای ثالث همچون دوبی یا برخی کشورهای اروپایی راهی برزیل می‌شوند. خشکبار، مواد شیمیایی محصولات پتروشیمی و پلاستیکی بخشی دیگر از هرم صادرات ایران به این کشور آمریکای لاتین را تشکیل می‌دهند. به رغم پتانسیل بالای ایران در صادرات مرکبات و میوه‌جات جای خالی این دسته از اقلام متاسفانه در سبد صادراتی ایران به برزیل احساس میشود.
لازم به ذکر است برزیل یکی از تولیدکنندگان بزرگ غلات در جهان است و ایران بیش از ۴۰ درصد از نیاز خود در این حوزه را از برزیل وارد می‌کند. برزیل برخی اقلام مصرفی مورد نیاز ایران از‌جمله ذرت، سویا، روغن آفتابگردان و سویا، کنجاله سویا و گوشت و شکر را تامین می‌کند. افزون بر این ایران از ۱۰ سال قبل کشت فراسرزمینی در برزیل را آغاز کرده و ۶۰ هزار هکتار از اراضی این کشور زیر کشت سویا و ذرت برای ایران است. با توجه به برنامه‌ریزی این کشور برای تولید ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت و عدم توانایی آن در تامین نیازهای پالایش و فرآورده و نیاز به واردات گاز میتوان حلقه‌های جدیدی از همکاری‌های نفتی و پتروشیمی میان ایران و برزیل تعریف کرد و به ثمر رساند، چرا که ایران با توجه به منابع عظیم گازی، نفتی و هیدروکربوری می‌تواند مشارکتی برد- برد را با برزیل در حوزه‌های مرتبط با انرژی رقم بزند و به این شکل علاوه بر افزایش درآمدهای نفتی، پایگاه خود را در آمریکای‌لاتین گسترش دهد.
عضویت در بریکس نقطه کانونی تعاملات اقتصادی دوجانبه
با عضویت ایران در بریکس از اول ژانویه ۲۰۲۴ مسیر تازه‌ای برای همکاری‌های اقتصادی ایران و برزیل باز خواهد شد. گنجاندن ایران در بریکس فرصت‌های بیشتری برای تعامل سیاسی و اقتصادی با منطقه آمریکای‌لاتین به ویژه برزیل عضو فعلی فراهم کرد. با ادغام ایران در بریکس و پایگاه قدرت یکپارچه که شامل متحدانی مانند ونزوئلا، نیکاراگوئه، بولیوی و کوبا و همچنین سایر بازیگران کلیدی مانند برزیل است، ایران پتانسیل توسعه روابط اقتصادی و سایر روابط قوی‌تر در منطقه را خواهد داشت.
بریکس سعی می‌کند نقش منحصربه‌فرد خود را با توسعه یک سیستم مالی جهانی جایگزین که مبتنی بر دلار آمریکا نباشد، تثبیت کند. یک سیستم مالی جایگزین یکپارچه بریکس می‌تواند از طریق اتصال و گسترش سیستمهای پرداخت ملی چین و روسیه محقق شود بریکس .می‌تواند به طور متناوب سیستم پرداخت پیشنهادی بریکس خود را – بخشی از تلاش آنها برای ایجاد یک سیستم پرداخت مشترک بین اعضا – پیش ببرد. در سال ۲۰۲۰، ریاست بریکس روسیه ایده سیستم گسترده تجاری « BRICS Pay» را برای بریکس پیشنهاد کرد. نهادهایی مانند سازمان همکاری شانگهای (SCO)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، اتحادیه گمرکی آفریقای جنوبی، انجمن آسیای جنوبی برای همکاری‌های منطقهای و مرکوسور، در گفت‌وگوی گسترده بریکس برای استفاده از این سیستم هستند.
کشورهای بریکس در حال ایجاد یک سیستم پرداخت واحد به نام BRICS Pay در راستای ایجاد سیستم مشترک برای معاملات بین کشورهای عضو با هدف اتصال سیستمهای پرداخت ملی به یکدیگر هستند و اعضا می‌توانند از ارزهای ملی خود به عنوان پرداخت‌های خارجی استفاده کنند که با توجه به بحران ارزی در ایران و تحریم شبکه‌های بانکی کشور گامی بسیار مهم در توسعه تجارت ایران و برزیل تلقی میشود.
کشورهای بریکس در حال ایجاد یک سیستم پرداخت واحد به نام BRICS Pay در راستای تلاش برای ایجاد یک سیستم مشترک برای پرداخت‌های خرده‌فروشی و معاملات بین کشورهای عضو هستند. در آینده نزدیک، این کشورها قصد دارند یک پلتفرم ویژه را معرفی کنند که سیستمهای پرداخت ملی آنها را به هم متصل می‌کند و بنابراین برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی و ایران، امارات، عربستان، مصر، اتیوپی و آرژانتین قادر خواهند بود از ارزهای ملی خود به عنوان مبنای مستقیم مبادله برای پرداخت‌های خارجی استفاده کنند که به عنوان گامی جدی در مسیر دلارزدایی اعلام میشود که با توجه به بحران ارزی در ایران و تحریم شبکه‌های بانکی کشور گامی بسیار مهم در توسعه تجارت ایران و برزیل تلقی میشود.
جمع‌بندی
برخی از کارشناسان معتقدند که در مقایسه با دولت سابق برزیل، با توجه به سیاست ضدامپریالیستی دولت فعلی و تطابق و نزدیکی با دولت ایران، تعاملات و مراودات اقتصادی و تعاملات تجاری ایران با برزیل افزایش خواهد یافت و این امر با عضویت مشترک ایران و برزیل در بریکس پررنگ‌تر خواهد شد.
به صورت کلی از آمار چنین برمی‌آید که منافع و همگرایی اقتصادی و تجاری (خصوصا موضوع امنیت غذایی و پتروشیمی)، موتور پیشران تعاملات بین برزیل و ایران برای چندین دهه بوده و با وجود آنکه تغییرات اساسی در مسیر روابط سیاسی دو کشور رخ داده، اما عامل اقتصادی همچنان بخش مهم و موثری در توسعه روابط دوجانبه بوده و به نظر می‌رسد با توجه به ماهیت ضدامپریالیستی داسیلوا این امر همچنان پررنگ بماند./جهان صنعت
سرویس خبری: صنعت غذا
