محققان بانک گیاهی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در یک پژوهش علمی تحقیقاتی، با همکاری پروفسور یانیس روکسانس از بنیاد علوم لتونی، وضعیت گیاه شناسی جنس زعفران را در ایران مورد بازنگری قرار دادند و ۶ گونه جدید از این سرده را به دنیا معرفی کردند.

به گزارش صنعت غذا و کشاورزی از روابط عمومی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاددانشگاهی، علیرضا دولتیاری عضو هیات علمی مرکز در خصوص این دستاورد گفت: زعفران یا همان کلاله گل گیاه زعفران زراعی از نظر وزنی گرانترین ادویه جهان است. زعفران زراعی یکی از ۲۶۱ گونه جنس زعفران (Crocus L.) در دنیا است. زعفران جنسی مدیترانه ای محسوب می شود. آسیای صغیر و شبه جزیره بالکان مراکز اصلی تنوع و گونه زایی این جنس در دنیا هستند.

وی افزود: به غیر از گونه زعفران زراعی، ۲۳ گونه دیگر از این سرده در ایران وجود دارد که ۱۸ گونه از آنها انحصاری ایران و پنج گونه دیگر پراکنش محدود دارند. این پنج گونه فقط در ایران و کشورهای همسایه پراکنش دارند. غرب و شمال غرب ایران مسکن بیش از دو سوم گونه ها و مراکز اصلی تنوع گونه ای این جنس در ایران هستند. همچنین بنه یا کورم بعضی از گونه ها مثل زعفران جوقاسم (C. damascenus) مصرف خوراکی دارد. حدود یک سوم گونه های ایرانی جنس زعفران در پاییز و باقی گونه ها بهار گل ده هستند.

دولتیاری بیان کرد: اولین قدم در جهت حفاظت، اصلاح، استفاده دارویی و اقتصادی از ذخایر ژنتیکی، تعیین درست محدوده ها و روابط تاکسونومیکی است. ترسیم دقیق وضعیت فعلی این جنس در ایران نیازمند بررسی های میدانی وسیع و مرور منابع جامع بود. در نتیجه بیش از ۳۰ روز کار میدانی و همکاری با متخصصان بین المللی، در قدم اول بازنگری اساسی در وضعیت گیاه شناسی گونه های این جنس در ایران صورت گرفت.

به عنوان بخشی از دستاوردهای طرح جامع زعفران که در مرکز در دست اجراست، ۶ گونه جدید از این جنس، از ایران به دنیا معرفی شد؛ جالب اینکه یکی از این گونه ها توسط پروفسور روکسانس به افتخار دکتر دولتیاری Ruksans Crocus dolatyarii نامگذاری شد. در این بازنگری علمی، برای اولین بار کلید شناسایی با استفاده از صفات تشخیصی، شرح گونه ها، نقشه پراکنش، تصاویر رنگی، وضعیت حفاظتی و اطلاعات جامعی درباره زیستگاه و زیست شناسی تولیدمثلی همه ۲۴ گونه ایران فراهم شد. به استثنای چهار گونه با پراکنش وسیع، وضعیت حفاظتی ۱۹ گونه دیگر در معرض خطر انقرض گزارش می شود و نیاز به توجه در برنامه های حفاظتی دارند.

جنبه های سیتوژنتیکی، پالینولوژیکی، مولکولی و فیتوشیمیایی این جنس در این مرکز در دست بررسی است و محققان مرکز امیدوارند نتایج این تحقیقات به روشن شدن روابط تبارشناسی و مکانیسم های موثر در تکامل این گونه ها کمک کند. تولید هیبریدهای بین گونه ای با ارزش زینتی از دیگر اهداف اجرای این طرح است. نهایتا با ادامه روند شکل گرفته، اضافه شدن ایران به عنوان یکی دیگر از مراکز اصلی تنوع و گونه زایی این جنس در دنیا دور از انتظار نیست.

نتایج این پژوهش در مجله بین المللی Nordic Journal of Botany برای چاپ پذیرفته شده است.

رییس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در پیامی به مناسبت پانزدهم فروردین روز ملی “ذخایر ژنتیکی و زیستی” تصریح کرد: یکی از اصلی‌ترین ثروت‌های کشورهای درحال توسعه که از سوی کشورهای توسعه‌یافته به تاراج می‌رود، منابع ژنتیکی و زیستی است و به جرات می‌توان گفت، امنیت ملی یک کشور در زمینه غذا، سلامت و اقتصاد به ذخایر ژنتیکی و زیستی آن کشور وابسته است.

به گزارش پایگاه خبری صنعت غذا و کشاورزی(اگروفودنیوز)، به نقل از روابط عمومی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران ، دکتر سید مجید تولیت، رییس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، همچنین ضمن تبریک روز ملی “ذخایر ژنتیکی و زیستی” گفت: در حال حاضر بسیاری بر اهمیت ذخایر ژنتیکی و زیستی واقف بوده و متاسفانه یکی از اصلی‌ترین ثروت‌های کشورهای درحال توسعه که به تاراج کشورهای توسعه‌یافته می‌رود، همین منابع ژنتیکی و زیستی است و به جرات می‌توان گفت، امنیت ملی یک کشور در زمینه غذا، سلامت و اقتصاد به ذخایر ژنتیکی و زیستی آن کشور وابسته است. توجه به ذخایر ژنتیکی نه تنها اهمیت دادن به تنوع عظیم موجود در میان گونه‌های جانوری، گیاهی و ریزسازواره‌ها می‌باشد، بلکه الزامی برای حفظ امنیت و استقلال هر کشور است.

تولیت افزود: ذخایر ژنتیکی دربرگیرنده کلیه افراد یک گونه به خصوص آنهایی که در معرض تهدید و یا انقراض هستند، می‌باشد. ذخایر ژنتیکی همچنین شامل جمعیت، مجموعه یا نژادهایی از یک گونه می‌باشد که حاوی ژنها و صفات ویژه‌ای می‌باشد که در یک منطقه جغرافیایی سازگار شده‌اند و به آن منطقه تعلق دارند. نژادها و سلول‌های جهش‌یافته یا اصلاح‌گردیده میکروارگانیسم‌ها، گیاهان و جانوران نیز شامل این ذخایر می‌گردند.

ذخایر ژنتیکی و زیستی، منبع اصلی بشر برای افزایش تولید محصولات کشاورزی و دامی و داروها

رییس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران ضمن تشریح کاربردهای ذخایر ژنتیکی و زیستی گفت: این ذخایر عظیم و بسیار مهم، همواره منبع اصلی بشر برای افزایش تولید محصولات کشاورزی و دامی و داروها بوده و بدون استفاده از آن، بشر هرگز قادر به تغذیه جامعه انسانی و حفظ سلامت آن نبوده است. بدون شک با افزایش دانش بشر، هر روزه بر اهمیت این منابع افزوده می‌گردد. هر روزه گونه‌های جدید گیاهی و میکروارگانیسمی حاوی ژنهای مربوط به حذف آلاینده‌های محیطی و یا ژنهایی با خاصیت‌های منحصر به فرد دارویی شناخته‌شده و به گستره اطلاعات ما از ذخایر ژنتیکی افزوده می‌گردد که هر کدام بطور بالقوه می‌توانند تاثیر شگرف بر روی زندگی بشر داشته باشند.

وی همچنین اظهار کرد: نمونه‌های سلولی مربوط به بیماری‌ها، یک منبع با ارزش برای مطالعه ژنها و یافتن روش‌های درمان بوده است. حفظ و بهره‌برداری از این ذخایر ضامن توسعه پایدار و آینده‌ای روشن برای کشور و جامعه بشری می‌باشد. افزایش تولید کشاورزی همواره نیازمند استفاده از منابع ژنتیکی بوده که موجب افزایش تولید کشاورزی و یا مقاومت آن به انواع بیماری‌ها یا آفات می‌گردد. این خود سبب افزایش چشمگیر تولیدات کشاورزی در طول چند دهه گذشته شده است.

فعالیت‌های تحقیقاتی ژنتیک، بیوتکنولوژی، پزشکی و کشاورزی وابسته به منابع ژنتیکی و زیستی

تولیت، شناسایی ذخایر ژنتیکی و زیستی و حفاظت از آنها به عنوان منبع و گنجینه ارزشمند و بی‌پایان را یکی از نیرومندترین ابزار برای تولید ثروت، ایجاد اشتغال، توسعه ملی و مقابله با فقر، گرسنگی و بیماری در هر کشور عنوان کرد و افزود: بسیاری از فعالیت‌های تحقیقاتی در زمینه ژنتیک، بیوتکنولوژی، پزشکی و کشاورزی وابسته به منابع ژنتیکی و زیستی است، که از یک سو موجب حفظ ذخایر ملی و از سوی دیگر، توسعه علوم و تکنولوژی در زمینه‌های مختلف و همچنین ارتقای سلامت و امنیت غذایی جامعه می‌شود. علاوه براین بهره‌برداری و استفاده از این منابع ارزشمند در سطح ملی باعث افزایش تولیدات و همچنین کسب درآمدهای خارجی از راه فروش فرآورده‌های آن و اطلاعات با ارزش حاصل از این فراورده‌ها می‌شود.

به گزارش روابط عمومی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، رییس مرکز با بیان اینکه ابلاغ مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در خصوص راه‌اندازی زیست‌بانک در ایران توسط جهاد دانشگاهی در پانزدهم فروردین ۱۳۸۶ که نشان اشراف معظم له به اهمیت موضوع و لزوم توجه و عملکرد مناسب و سریع در این زمینه را دارد، خاطر نشان کرد: این روز در تقویم کشور به عنوان “روز ذخایر ژنتیکی و زیستی” نامگذاری شده است تا با فرهنگ‌سازی و گرامیداشت آن، یادآوری شود که این موهبت ارزشمند الهی نیاز به حفاظت و بهره برداری درست دارد تا بر اساس آن امنیت سلامت، امنیت غذایی و پیشرفت کشور ضمانت یابد. استفاده صحیح، حراست این گنجینه عظیم ملی نیازمند همیاری همه اقشار کشور است.

تولیت افزود: مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران به‌عنوان یک بخش خدمتگزار در حوزه ذخایر ژنتیکی افتخار آن را دارد که طی ۱۴ سال گذشته با همت نیروهای جوان و متعهد تلاش کرده است گامی هر چند کوچک در این مسیر مهم بردارد و خدمتی برای توسعه و آبادانی کشور عزیز ایران باشد. توفیق خداوند متعال را برای حفاظت از این گنجینه ارزشمند خواستاریم.

سرویس خبری: صنعت غذا

منبع: مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران