چندی است که تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی به یکی از مهم‌ترین چالش‌های جهانی تبدیل شده‌اند؛ چالشی که نه‌تنها اقتصاد کشورها را تحت تأثیر قرار داده، بلکه امنیت غذایی، سلامت عمومی و زیرساخت‌های حیاتی را نیز با تهدید مواجه کرده است. گزارش سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۵ شرکت Gallagher Re نشان می‌دهد که جهان در این دوره با کاهش چشمگیر خسارات ناشی از بلایای طبیعی مواجه بوده است. این نوشتار ضمن بررسی آمارهای جهانی، به وضعیت ایران در این زمینه نیز می‌پردازد.
کاهش خسارات جهانی در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۵
بر اساس گزارش Gallagher Re، مجموع خسارات اقتصادی ناشی از بلایای طبیعی در ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۵ حدود ۲۱۴ میلیارد دلار بوده که نسبت به میانگین ده‌ساله گذشته (۳۳۸ میلیارد دلار) کاهش ۳۷ درصدی را نشان می‌دهد. از این میزان، حدود ۱۰۵ میلیارد دلار تحت پوشش بیمه قرار گرفته است؛ رقمی که ۸ درصد کمتر از میانگین ده‌ساله (۱۱۴ میلیارد دلار) است.
این کاهش عمدتاً ناشی از فعالیت کمتر از حد انتظار طوفان‌های گرمسیری در اقیانوس‌های اطلس و آرام و نیز کاهش شدت سیلاب‌ها در آسیا و اروپا بوده است. همچنین، خسارات ناشی از بلایای جوی و اقلیمی (مانند خشکسالی، آتش‌سوزی، سیلاب و طوفان) به ۱۹۶ میلیارد دلار رسیده که نسبت به میانگین ده‌ساله (۳۱۳ میلیارد دلار) کاهش قابل‌توجهی دارد.
وضعیت ایران در سال ۲۰۲۵
اگرچه گزارش Gallagher Re به‌طور مستقیم به ایران اشاره نکرده است، اما بررسی داده‌های داخلی و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که ایران نیز در سال ۲۰۲۵ با روندی مشابه مواجه بوده است. در سه‌ماهه سوم سال، کشور شاهد کاهش نسبی در شدت و گستره بلایای طبیعی بود، به‌ویژه در زمینه سیلاب‌های فصلی و طوفان‌های محلی.
با این حال، خشکسالی همچنان یکی از چالش‌های اصلی اقلیمی ایران باقی مانده است. بر اساس داده‌های سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارندگی در تابستان ۲۰۲۵ حدود ۲۵ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده و دمای هوا در بسیاری از مناطق کشور بین ۱.۵ تا ۲ درجه سانتی‌گراد بالاتر از میانگین تاریخی ثبت شده است. این افزایش دما، به‌ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی، موجب کاهش شدید منابع آبی، افت تولیدات کشاورزی و افزایش خطر آتش‌سوزی‌های طبیعی شده است. درتاریخ این نوشتار با وجود گذشت ۵۰ روز از آغاز سال آبی کنونی، بارش باران در پایتخت وبسیاری از نقاط کشور صفر بوده است که ممکن است کمتر سابقه داشته باشد. نگارنده پیش تر درباره موضوع خشکسالی،مطلبی درایرنانوشته است که ممکن است دراین پیوند(لینک) مفید باشدhttps://irna.ir/xjDJsY
آتش‌سوزی‌ها و خسارات بیمه‌ای
در سطح جهانی، دو آتش‌سوزی بزرگ در کالیفرنیا (Palisades و Eaton) مجموعاً ۶۵ میلیارد دلار خسارت اقتصادی و ۴۰ میلیارد دلار خسارت بیمه‌ای به‌جا گذاشتند. در ایران نیز، استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد، و ایلام شاهد چندین مورد آتش‌سوزی جنگلی بودند که اگرچه از نظر مالی قابل‌مقایسه با نمونه‌های جهانی نیستند، اما از نظر زیست‌محیطی و اجتماعی تأثیرات قابل‌توجهی داشته‌اند.
متأسفانه، پوشش بیمه‌ای در ایران برای بلایای طبیعی همچنان محدود است. برآوردهای غیررسمی نشان می‌دهد که کمتر از ۱۵ درصد از خسارات ناشی از بلایای طبیعی در کشور تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند. این شکاف بیمه‌ای، مشابه آنچه در گزارش جهانی نیز به آن اشاره شده، فشار زیادی بر دولت و مردم وارد می‌کند.
گرمایش جهانی و تأثیرات آن بر ایران
گزارش Gallagher Re نشان می‌دهد که تابستان ۲۰۲۵ پنجمین تابستان گرم ثبت شده در تاریخ بوده و دمای جهانی به‌طور متوسط ۱.۸ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح پیش‌صنعتی بوده است. در ایران نیز، داده‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد که دمای شبانه در بسیاری از مناطق کشور به‌طور بی‌سابقه‌ای بالا بوده و پدیده «عدم خنک‌شدن شبانه» به یکی از عوامل تشدیدکننده فشار گرما بر سلامت عمومی تبدیل شده است.
این روند گرمایشی، علاوه بر تأثیرات مستقیم بر کشاورزی و منابع آب، موجب افزایش مصرف انرژی، فرسایش زیرساخت‌ها و کاهش بهره‌وری نیروی کار شده است.
نقش صنعت بیمه و ضرورت توسعه پوشش‌ها
در سطح جهانی، صنعت بیمه در حال توسعه محصولات نوآورانه مانند بیمه‌های پارامتریک است که بر اساس شاخص‌های اقلیمی (مانند دما یا میزان بارش) پرداخت خسارت انجام می‌دهند. این نوع بیمه‌ها می‌توانند در ایران نیز به‌عنوان مکملی برای بیمه‌های سنتی مورد استفاده قرار گیرند، به‌ویژه در بخش کشاورزی و مدیریت منابع آب که البته نقش دونهاد وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو در کنارسازمان حفاظت محیط زیست وحمایت بانک مرکزی نیز قابل ذکر است.
با توجه به مزمن‌شدن برخی خطرات اقلیمی مانند خشکسالی و گرمای شدید، ضرورت دارد که صنعت بیمه در ایران نیز به سمت طراحی محصولات جدید، افزایش ضریب نفوذ بیمه، و همکاری با نهادهای مالی برای تأمین منابع لازم حرکت کند.
نتیجه‌گیری
سال ۲۰۲۵ تاکنون یکی از سال‌های کم‌حادثه از نظر بلایای طبیعی در سطح جهانی بوده است. ایران نیز از این روند تا حدی بهره‌مند شده، اما چالش‌های مزمن مانند خشکسالی، گرمای شدید و پوشش بیمه‌ای ناکافی همچنان پابرجاست. برای مقابله با این چالش‌ها، توسعه زیرساخت‌های بیمه‌ای، ارتقای تاب‌آوری اقلیمی، و سرمایه‌گذاری در سازگاری با تغییرات اقلیمی ضروری است.
در نهایت، همان‌طور که گزارش Gallagher Re تأکید می‌کند، کاهش خسارات در یک سال نباید موجب غفلت از روند بلندمدت افزایش خطرات اقلیمی شود. ایران نیز باید با نگاهی راهبردی، خود را برای مواجهه با آینده‌ای گرم‌تر، خشک‌تر و پرخطرتر آماده کند.
سخن آخر
درمیهن عزیز ما ایران،درکنار چالش ها فرصت هایی نیز وجود دارد که نیازمند بذل اهمیت وعنایت مضاعف است.وجود نهاد هایی همچون نهاد تنظیم گر بیمه مرکزی و بازوی علمی وپژوهشی معتبرآن که پژوهشکده بیمه است،این امکان وجود دارد که با افزایش ضریب نفوذ بیمه ( Insurance Penetration Rate) امکان مدیریت خسارات وبلایای طبیعی را فراهم آورد وزمینه بازتوانی واحد های خسارت دیده وبازگشت به چرخه تولید را ممکن سازد.
ازسوی دیگر نظام بیمه کشاورزی که مدیریت ریسک های مالی بخش کشاورزی را برعهده دارد،می تواند با تامین کافی وبهنگام حق بیمه سهم دولت واجرای طرح های نوین همچون بیمه های فراگیر با بهره گیری از قانون بیمه ای اعداد بزرگ که امکان تجهیز پرتفوی واستحکام بنیه مالی آن را درپی دارد،خوش بدرخشد،طرفه این که ارتباط قانونی آن با نهاد مالی معتبری همچون بانک کشاورزی و نیز بهرمندی از ویژند(برند) خوشنام بانک،در توسعه بیمه موثراست.برپایه این فرض تقویت تنها نهاد دیرپای تخصصی تامین مالی بخش کشاورزی وافزایش سرمایه آن که تجربه ای نزدیک به یک سده کنشگری دراین زمینه دارد نیز گام مهمی به شمار می آید.
