در سالهای اخیر، با افزایش آگاهی مردم در سراسر جهان و گسترش جمعیت مسلمانان، تقاضا برای «غذای حلال» به طور قابل توجهی افزایش یافته است. این موضوع سبب شد صنعت غذای حلال به یکی از بزرگترین و پررونقترین صنایع غذایی تبدیل شود و با افزایش تقاضا حتی از سوی غیرمسلمانان، بسیاری از کشورها به تولید و صادرات این محصولات روی آوردند، به گونهای که تایلند به عنوان یک کشور غیراسلامی اکنون به یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده محصولات حلال در مناطق بودایینشین درآمد و صادرات فراوانی هم به کشورهای اسلامی دارد!
واژه «حلال» به معنای «مجاز شرعی» در مقابل، واژه «حرام» به معنای «ممنوعیت شرعی» قرار دارد. غذا یا محصولات حلال، محصولی است که در فرآیند تهیه آن هیچگونه ماده حرامی به کار نرفته و تمامی مراحل تولید آن هم مطابق با اصول اسلامی انجام شده باشد.
جالب است اکنون حتی برخی ارتدوکس مسیحی هم غذای حلال مسلمانان را بر غذای خود ترجیح میدهند، زیرا علم پزشکی هم به کمک اعتقادات اسلامی آمده و بر ارزشهای کیفی غذای حلال نسبت به غذای حرام تأکید کرده است.
در چنین شرایطی از بستر رو به رشد مصرف و صنعت تولید محصولات حلال، پیشبینیها هم نشان میدهند این بازار در آینده نیز به رشد خود ادامه خواهد داد.
طبق گزارش موسسه جهانی حلال، حجم بازار جهانی غذای حلال در سال ۲۰۲۳ میلادی ۲ هزار و ۴۴۷ میلیون دلار بوده و پیشبینی میشود این بازار در ۵ سال آینده از ۴ هزار میلیارد دلار هم فراتر رود.
وقتی میگوییم غذای حلال صرفاً به سمت گوشت، مرغ و ذبح شرعی نرویم، این صنعت همه آشامیدنیها و خوراکیها، داروها، روغنها، مواد بهداشتی و آرایشی، حتی لباس و هتلداری، بیمه و بانک و … را دربر میگیرد.
صادر کننده برگه زردآلوی ایرانی میگفت شرکت داروسازی معروف غربی این برگهها را برای تولید قرص و آمپول از خانواده ویتامین ب به ویژه ب کمپلکس از ما خریداری میکند و با تولید دارو با صدها برابر سود به خود ما میفروشد. گلاب و زعفران ایرانی را هم بر همین قیاس ببینید که شرکتی فرانسوی سه ماه زودتر از فصل برداشت، قیمت گلاب را به شرکت طرف قرارداد خود در ایران میپردازند تا محصول گلاب ناب ایرانی به جای دیگر نرود. مسوولان آن شرکت فرانسوی میدانند برای تولید لوازم بهداشتی و آرایشی برای مردم ایران و حتی کشورهای مسلمان منطقه و کسب درآمد میلیاردی، به شدت به این رایحه باب طبع زنان شرقی نیازمندند.
با این حال، بسیاری از فرآوردههای غذایی تولید شده در کشور ما مطابق با استانداردهای حلال هستند. این امر باعث شده است بازار غذای حلال ما نه تنها برای مصرف داخلی با جمعیت ۸۵ میلیون نفری، بلکه برای صادرات به دیگر کشورها با ۲ میلیارد جمعیت مسلمانان نیز اهمیت داشته باشد.
از لحاظ فرهنگسازی برای تولید و افزایش تولید غذای حلال در ایران مشکلی وجود ندارد و محصولات غذایی ایرانی به دلیل پاکی و پاکیزگی حتی تولید شده در دورترین مناطق روستایی و عشایری، به صورت ارگانیک است و تقاضای کافی هم در کشورهای مختلف دارد. تنها گره کار این است که متأسفانه ساختار اقتصادی ما بر پایه فروش نفت شکل گرفته است. بر این سیاق، مسوولان ما هم پرورش یافته همین فرهنگ، مصرف کننده بودجه سالانه بر اساس درآمد نفتی هستند! ما مدیران تاجر بالذات نداریم که همانند رئیسجمهور یک کشور غربی بابت ۱۰۰ میلیون دلار کمک پنهان حمل و نقل مهاجران کشور همسایه، آن را مایه نگرانی میداند که چرا سالانه ۱۰۰ میلیون دلار بدون برگشت سرمایه و سود، برای دیگران هزینه میکنیم؟!
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، بازارهای صادراتی زیادی در اختیار دارد. کشورهای همسایه همچون عراق، افغانستان و کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله مقاصد اصلی صادرات غذای حلال ایران هستند. همچنین کشورهای آسیای میانه و برخی کشورهای افریقایی نیز از واردکنندگان مهم محصولات حلال ایران به شمار میروند.
صادرات محصولات کشاورزی کشور در سال گذشته هم بالغ بر یک میلیارد دلار بوده که امیدواریم این رقم در پایان سالجاری به ۱.۵ میلیارد دلار برسد.
اما، نکته مهمی پیش روست: با اینکه ایران در تولید و صادرات غذای حلال پیشرفتهای قابل توجهی داشته است، چالشهایی نیز در این زمینه دارد. از جمله این چالشها میتوان به نیاز به بهبود استانداردهای جهانی در تولید و بستهبندی محصولات حلال، رقابت با دیگر تولیدکنندگان جهانی و مشکلات مرتبط با تحریمها به ویژه بازگشت پول از طریق سیستم بانکی، اشاره کرد. این موارد ممکن است بر توان رقابتی ما در بازار جهانی تأثیر بگذارد .
در مقابل ما میتوانیم با تمرکز بر تقویت زیرساختهای صادراتی، بهبود کیفیت محصولات و به ویژه گسترش روابط تجاری با کشورهای مسلمان و غیرمسلمان منطقه، سهم خود از بازار جهانی غذای حلال را افزایش دهیم.
هماکنون نیز ما با تولید سالانه بیش از ۱.۵ میلیارد دلار محصولات حلال میتوانیم یکی از بازیگران اصلی در این صنعت باشیم. دیپلماسی منطقهای ما هم در حال گسترش است به گونهای که اکنون بالغ بر ۵۰ درصد تجارت جهانی ایران با کشورهای همسایه و منطقه انجام میشود. این کار اقتصادی علاوه بر هدفگیری سیاسی و امنیتی، علایق فرهنگی را هم میان کشورهای منطقه توسعه میدهد.
پس اگر واقعاً میخواهیم اقتصاد کشاورزی را موتور حرکت سایر بخشهای کشور قرار دهیم باید با رعایت اصول استانداردهای جهانی، نشان «حلال» را روی همه محصولات کشاورزی ایران تثبیت کنیم. در این افق روشن به طور یقین درآمد سالانه ۱۰میلیارد دلار دست یافتنی و اگر تنها یک درصد تجارت غذای حلال جهانی در ۲۰۳۰میلادی را برای خود فراهم کنیم، زمینه افزایش درآمد ملی ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلاری صادرات «غذا و محصولات حلال» هم به شدت برای ایران دوست داشتنی فراهم است.
مجید زندی، پایگاه اطلاع رسانی وزارت جهاد کشاورزی
