علی زند اکبری
دامپزشک و کارشناس مواد غذائی
عضو سازمان نظام دامپزشکی و نظام مهندسی کشاورزی
این روزها تغییرات اقلیمی مشکلات زیست محیطی فراوانی برای جوامع مختلف ایجاد نموده است تغییرات آب و هوائی بر چرخه زندگی جانداران مختلف تاثیر گذاشته و پای جانداران جدید را به مناطق مختلف در دنیا باز نموده است که به دنبال آن جانداران ناقل انواع بیماریها نیز به مناطق تازه ورود نموده اند. یکی از این بیماریها تب دنگی است. اولین مورد تب دنگی در ایران در سال ۱۳۸۷ شناسائی شد و سپس این بیماری در سطح کشور گسترش یافت و تا سال ۱۴۰۲ در حدود ۱۳۰ مورد در کشور گزارش شد اما در سال ۱۴۰۳ به یکباره به تعداد ۱۰۷۳ مورد افزایش یافت با توجه به هشدارهای معاون وزیر بهداشت در شهریور امسال بر آن شدم تا اطلاعاتی کلی در خصوص این بیماری ارائه نمایم.
تب دنگی چیست؟
بیماری تب دِنگی، تب دانگ یا تب استخوان شکن بیماری است مختص به مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری که حالا در مناطق آب و هوائی متفاوتی از جمله کشور عزیزمان حضور پیدا کرده است. تب دِنگی بیماری ویروسی است که توسط چهار نوع ویروس، دی ئی ان وی ۱/۲/۳/ و ۴ [۱] ایجاد می شود. این بیماری ممکن است در حالت خفیف با آنفولانزا اشتباه گرفته شود که عمدتا با تب همراه است. یک بار ابتلا به این بیماری تضمینی برای عدم ابتلا به آن در تعداد دفعات بعدی نیست و اگر فرد مجددا در معرض دسترسی به این پشه باشد چند باره به آن مبتلا خواهد شد.
فرد بعد از بهبودی نسبت به یکی از چهار نوع ویروس مصونیت پیدا می کند اما اگر به هر کدام از سه نوع دیگر ابتلا یابد مجددا بیمار می گردد که ابتلاهای بعدی از ابتلای اول خطرناک تر است
تب دنگی چگونه منتقل می شود؟
این تب توسط پشه آئدس [۲] از خون فرد مبتلا به دیگران منتقل می گردد. دو گونه اصلی از این پشه به نام های آئدس ایجپتی[۳] و آئدس آلبوپیکتوس[۴] نام دارند. این پشه ها که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می کنند بیشتر در طی روز فعال هستند. همانطور که پیشتر گفته شد این بیماری از فرد به فرد منتقل نمی گردد بلکه توسط این پشه از خون مکیده شده شخص مبتلا به به بدن فرد بعدی منتقل می گردد. این پشه کوچک و سیاه رنگ است و دور تا دور بدن خود نوارهای سفید رنگی دارد. قدرت حرکت این پشه بالا بوده و تا طبقات بالای آپارتمانها نیز پرواز می کند.
علائم تب دنگی
باید به یاد داشت که خیلی از مبتلایان در ابتدا علائمی نداشته و حدود چهار تا ده روز بعد از گزش پشه منتقل دهنده علائمشان بروز پیدا می کند:
تب بالا
سردرد شدید
درد پشت چشم ها
راش پوستی (لکههای موقت روی پوست که با سرخی یا خارش همراه است)
درد عضلانی
درد مفصلی
خستگی شدید
تورم غدد لنفاوی
تهوع و استفراغ
این علائم دو تا هفت روز به طول خواهد انجامید.
اگر فردی برای بار دوم به این بیماری مبتلا گردید علائمی شدیدتر از ابتلای قبلی خواهد داشت و علائم جدید را تجربه خواهد کرد هرچند ممکن است این علائم به نسبت توانائی مقاومتی بدن شدت داشته و یا کمتر بروز نمایند:
خونریزی بینی یا لثه
تنفس شدید
درد زیاد شکم
استفراغ زیاد
احساس ضعف
تشنگی زیاد
خستگی
پوست رنگ پریده
بی قراری
علائم تب دنگی در کودکان
علائم در کودکان نیز تقریبا مشابه بزرگسالان است اما دارای تفاوتهائی هم هستند در کودکان بثورات پوستی بیشتر از بزرگسالان است و در عوض کمتر از بزرگسالان دچار دردهای عضلانی و مفصلی شدید می شوند از طرفی تب دنگی در کودکان با تب بالا شروع می شود.
درمان تب دنگی
درمان و یا داروی قطعی برای تب دنگی وجود ندارد و در این بیماری تمرکز درمانی بر کاهش شدت علائم و و جلوگیری از عوارض جدی تر است:
استراحت : بدن برای مقابله با هر عفونت به انرژی احتیاج دارد و برای ذخیره انرژی استراحت ضروری است.
مصرف مایعات فراوان: در این بیماری تب، استفراغ و اسهال آب بدن را از بین برده و تعادل الکترولیت های بدن را از بین می برد لذا بدن به شدت نیاز به انواع مایعات دارد از انواع آبمیوه های طبیعی گرفته تا محلول های کمکی همچون اُ آر اس.
مصرف انواع مسکن : بیمار قبل از مصرف هر نوع مسکن باید با پزشک خود مشورت نماید چراکه مصرف بعضی از مسکنها خطر خونریزی در این بیماری را بالا می برد از جمله این مسکنها می توان به آسپرین، دیکلوفناک، ناپروکسن و ایبوپروفن اشاره کرد. هرچند باید تاکید کرد استفاده از مسکن مورد تائید پزشک معالج به کاهش دردهای عضلانی، مفصلی، سردرد و تب کمک می کند. استامینوفن معمولا برای کاهش تب و درد در بیماران مبتلا به تب دنگی توصیه می شود.
تغذیه مناسب: برای تامین انرژی بدن استفاده از غذاهای سبک، نرم، و قابل هضم مانند برنج، سوپ،میوه ها و یبزیجات پخته شده توصیه می شود.
مراقبت های ویژه: اگر بیماری به عوارض جدی مانند خونریزی و کاهش پلاکت ها منجر گردد مراقبت های ویژه در بیمارستان ضروری می شود از جمله تزریق سرم، تزریق پلاکت، استفاده از داروهای ضدخونریزی و مراقبت های تنفسی.
پیشگیری از تب دنگی
از بین بردن زیستگاه پشه ها: از آنجا که این پشه بیشتر در طول روز و در مکان های سایه و مرطوب مانند زیر گلدان ها، اطراف حوض آب و ظروفی که آب راکد دارند تخم گذاری می کنند. از بین بردن هر آب راکدی می تواند کمک کننده باشد.
دفع مرتب زباله ها:هیچ زباله ای را بیشتر از چند ساعت در محل زندگی قرار ندهید و درب کیسه ها را کامل ببندید.
محافظت شخصی: استفاده از پشه بند به هنگام خواب و استفاده از البسه آستین بلند به هنگام پیک افزایش پشه ها در اوایل صبح و اواخر بعد از ظهر.
استفاده از اسپری دفع حشرات: از آنجا که این اسپری ها از مواد شیمیائی ساخته شده اند در مصرف آنها حد تعادل باید رعایت گردد که معمولا بر روی قوطی های آن مقدار مناسب استفاده درج شده است.
نصب توری بر درب و پنجره ها و عدم سفر به مناطق آلوده از جمله موارد پیشگیری برای ابتلا به این بیماری است.
آیا واکسنی برای تب دِنگی وجود دارد؟
چندین نوع واکسن برای این بیماری در دست تحقیق و تهیه است از جمله واکسن دنگوکسیا برای سنین ۹ تا ۴۵ سال برای افرادی که قبلا به این بیماری مبتلا شده اند و یا در مناطق بومی این بیماری زندگی می کنند که قاعدتا باید آزمایش لازم برای تائید سابقه ابتلا را هم داشته باشند.
واکسن تاک ۰۰۳ در حال انجام مراحل بالینی است و علیه چهار سروتیپ این بیماری طراحی شده و نتایج اولیه آن قابل قبول بوده است اما برای سنین ۶ تا ۱۶ سال و در مناطق با شیوع بالا توصیه شده است.
واکسنهای تی وی۰۰۳ و تی وی۰۰۵ نیز در فازهای دوم و سوم مراحل بالینی خود هستند که این دو نیز بر هر چهار نوع ویروس این بیماری عمل می کنند.
تشخیص تب دنگی
تشخیص بالینی : علائم بالینی و سابقه سفر به مناطق پر خطر اولین گام در تشخیص بیماری است.
آزمایش خونی: شامل آزمایش پی سی آر برای تشخیص ویروس و آزمایش سرولوژیکی برای تشخیص آنتی بادیهای ویروس
روشهای پیشرفته: که بستگی به امکانات محل دارد شامل روشهای تصویربرداری مانند اولتراسوند و سی تی اسکن برای ارزیابی شدت بیماری و آسیب های داخلی
تست عملکرد کبد(ال اف تی)، تست عملکرد کلیه(آر اف تی)، آزمایش شمارش پلاکت ها و گلبولهای قرمز خون(سی بی سی/سی بی پی)
عوارض تب دنگی
تب خفیف دنگی عوارض خاصی ندارد و در نهایت پس از دو هفته بهبود می یابد اما تب دنگی شدید عوارضی به همراه دارد: خونریزی داخلی، آسیب اندام ها، پایین آمد فشار خون در حد خطرناک، شوک، انتقال از مادر به جنین و زایمان زودرس از جمله عوارض تب دنگی شدشد است
خطرناکی تب دنگی درچه حدی است؟
این بیماری به صورت خفیف رخ می دهد و معمولا هم بهبود حاصل می شود اما در موارد نادری افراد به تب دنگی شدید مبتلا می شوند که معمولا در ابتلای دوم صورت می پذیرد که تب هموراژیک یا تب خونریزی دهنده نام می گیرد این نوع از بیماری منجر به خونریزی جدی، افت ناگهانی فشارخون(شوک) و در نهایت مرگ می شود پس از ابتلا برای بار اول باید حتما از تزریق واکسن یاری گرفت تا از عوارض خطرناک بعدی جلوگیری بعمل آید.
[۱] (DENV-۱, DENV-۲, DENV-۳, DENV-۴)
[۲] Aedes mosquito
[۳] Aedes aegypti
[۴] Aedes albopictus
