با توجه به چالش‌های محیطی و منطقه‌ای در حوزه منابع طبیعی، اجرای پروژه‌های «طرح ترسیب کربن» در مناطق محروم و روستایی سراسر کشور در دستور کار قرار گرفته است.

ترسیب کربن به روند ذخیره کربن موجود در هوا در خاک و گیاهان گفته می‌شود که این روند با ذخیره کربن از هوا باعث شده‌است از میزان کربن که گازی گلخانه‌ای است کاسته و به بهبود کیفیت هوا کمک می‌کند.

ترسیب کربن به معنای رسوب دادن و تخلیه کربن موجود در جو “اتمسفر” است و به عبارت دیگر، به جذب دی‌اکسیدکربن اضافی جو توسط اندام‌های هوایی و زیرزمینی گیاهان، بقایای گیاهی و جلبک‌ها برای کاهش آثار سوءپدیده گرم شدن زمین اطلاق می‌شود.

این طرح که در سال ۱۳۸۴ به‌عنوان یکی از موفق‌ترین پروژه‌های بین‌المللی شناخته شد را می‌توان در بحث توسعه متکی بر سرمایه‌های اجتماعی در کنار سرمایه‌های فیزیکی و مالی پر اهمیت دانست.

به جذب دی اکسید کربن اضافی جو توسط اندام‌های هوایی و زیرزمینی گیاهان مرتعی به منظور کاهش اثرات سوء پدیده گرمایش زمین، ترسیب کربن گفته می‌شود. حدود ۶۰درصد گرمای زمین بخاطر دی اکسید کربن این گاز است و اگر کسی بتواند دی‌اکسیدکربن را کنترل کند یا کم کند تا ۷۰درصد اثر گازهای گلخانه‌ای را کم کرده است؛ پروژه ترسیب کربن می‌خواهد دی اکسید کربن را به عنوان مهمترین گاز گلخانه‌ای کاهش دهد.

ترسیب کربن در ایران

دست‌اندرکاران پروژه ترسیب کربن در ایران، دولت، سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور، برنامه عمران ملل متحد یا UNDP، تسهیلات جهانی زیست‌محیطی و مهم‌تر از همه مردم هستند که می‌توانند در رسیدن به سه هدف ملی، محلی و جهانی برای پروژه یاری رسان باشند.

استراتژی پروژه «احیای مراتع تخریب یافته برای مردم و با مردم (یعنی از نهال‌کاری صرف به بهره‌گیری مردم از منافع نهال‌کاری)، اتخاذ رویکردی یکپارچه و همه‌جانبه‌نگر و استفاده از همکاری توأم زنان، مردان و جوانان، در مدیریت مراتع (از طریق تعقیب اهداف توسط همه مردم و استفاده از نظرات ایشان)» است.

اجزای پروژه احیای مراتع تخریب یا ترسیب کربن

اجزای این پروژه را نیز می‌توان به چهار بخش «محرومیت‌زدایی»، «مشارکت و کار گروهی»، «مشارکت و توانمندسازی جوامع محلی» و «احیای مراتع و ارائه مدل‌سازی ترسیب کربن» تقسیم کرد.

اگرچه در توسعه بحث می‌شود که باید تحقق این مسئله از پایین به بالا باشد ولی عملاً در برخی مواقع از بالا به پایین هم انجام می‌شود. در این پروژه خیلی از موارد از مدیریت مرکزی به مدیریت محلی و مردم تفویض شده و این خود می‌تواند حداقل برای پروژه‌های مرتبط با مراتع و منابع طبیعی الگویی باشد؛‌ هرچند معمولاً مدیریت برخی از موارد در اختیار مدیریت مرکزی باقی می‌ماند.

مشارکت در این پروژه از طریق روش بسیج جوامع محلی انجام می‌شود که در این پروژه این امر بومی شده است. مشارکت جلب نمی‌شود مگر اینکه انواع سرمایه نظیر «سرمایه اجتماعی مردم جهت افزایش قدرت تصمیم‌گیری و توانمندسازی آنها»، «سرمایه‌های مالی “نیازهای مالی صرفاً‌ از طریق دولت تأمین نشود”»، «سرمایه‌های انسانی “به‌عنوان موثرترین نقش و موتور تحرک توسعه”»، «سرمایه‌‌های محیطی (با هدف احیاء پایدار مرتع نه صرفاً نهال‌کاری) از طریق فرهنگ‌سازی در مدارس» در سطح محلی تقویت و در کنار هم مورد استفاده قرار گیرد.

در همین راستا، برای ارزیابی این طرح با کارشناسان این حوزه و نمایندگان کمیسیون کاشروزی مجلس شورای اسلامی گفت‌وگویی را انجام داده‌ایم که به شرح زیر است:

اشتغال‌زایی روستایی و بهبود معیشت برای توانمندسازی جوامع محلی

خداکرم جلالی رئیس سازمان جنگل‌ها درخصوص اجرای طرح “ترسیب کربن”  گفت: اجرای طرح‌های ملی نیازمند پیش‌نیازهایی از قبیل توانمندسازی جوامع محلی بوده بنابراین باید در راستای بهره‌گیری بهتر از ظرفیت‌های محیطی، به سمت تشکیل صندوق‌های خرد توسعه روستایی حرکت کرد تا معیشت و اشتغال سبز در جامعه روستایی برای پایداری این طرح تامین شود.

وی با اشاره به اینکه باید این طرح، در تمام کشور فراگیر شود، افزود: عملیات مقابله با بیابان‌زایی و اقدامات بهبود معیشت روستاییان در ۱۸ استان کشور آغاز و جمعیتی بیش از ۱۱۳هزار نفر نیز در آن مشارکت می‌کنند.

جلالی همچنین با تأکید بر نقش مشارکت مردم خاطر نشان ساخت: در سال آینده همه پروژه های سازمان با رویکرد مشارکت مردمی شکل خواهد گرفت و تجارب ما در اجرای پروژه‌های قبل و تجارب جهانی در راستای توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی مورد توجه جدی خواهد بود.

سرمایه‌گذاری بیش از یک میلیون دلاری در خراسان جنوبی برای اجرای ترسیب کربن

نظر افضلی نائب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس درخصوص اجرای این طرح در منطقه خراسان جنوبی گفت: این استان به عنوان نخستین پایلوت اجرای «طرح ترسیب کربن» در سال ۸۴ انتخاب شد که همزمان با بوته‌کاری توانست نقش بسیاری مهمی را در بادهای ۱۲۰روزه مناطق شرقی کشور و ریزگردها داشته باشد.

وی ادامه داد: در برنامه ششم توسعه، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری موظف شده طرح بیابان زدایی را در یک میلیون و ۲۰۰هزار هکتار عرصه های بیابانی به ویژه در کانون‌های بحرانی کشور انجام دهد.

افضلی تاکید کرد: همچنین ۱۰میلیون هکتار طرح آبخیزداری و آبخوانداری از دیگر تعهدات این سازمان در برنامه ششم به شمار می‌رود. در صورت اجرای این طرح ها از حدود نیمی از ریزگردهای استان های جنوب غربی کشور کاسته خواهد شد.

عضو هیات رئیسه کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: طرح‌های جدیدی در فردوس، نهبندان و … با سرمایه‌گذاری بیش از یک میلیون دلار طی سال جاری آغاز شده و امیدواریم جواب نهایی این طرح نیز همانند دیگر مجموعه‌های ترسیب کربن، موفقیت آمیز باشد.

جنگل‌کاری ۵۰۰هزار هکتاری در سال با هدف رسوب کربن

شمس‌الله شریعت نژاد عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با ارزیابی این طرح  گفت: اجرای طرح “ترسیب کربن” توسط سازمان جنگ‌ها، مراتع و آبخیرداری و به صورت پایلوت در بیرجند کلید خورد تا از انتشار گازهای گلخانه‌ای به علت غلظت کربن موجود در هوا کاسته شود.

وی با اشاره به اینکه رسوب کربن موجب مقابله با تغییرات اقلیمی می‌شود ادامه داد:‌ اقدامات جهت توسعه پوشش گیاهی دنبال شده که البته شرایط کشور ما به جهت موقعیت اقلیمی از پتانسیل بالا در این حوزه برخوردار نیست اما حرکتی از سال‌‌ها پیش آغاز شده و هم‌اکنون هم ادامه دارد.

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی در مجلس شورای اسلامی، گفت: در قانون برنامه ششم توسعه نیز بر این موارد تاکید شده به نوعی که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور موظف به جنگل‌کاری سالانه ۵۰۰هزار هکتار در طول برنامه و بر انجام اقداماتی چون تثبیت شن از طریق پوشش گیاهی توصیه شده زیرا به مدیریت تغییرات اقلیمی کمک می‌کند.